DANH TƯỚNG CHIẾN TRƯỜNG
——-000000———-
Đại Tướng Đỗ Cao Trí - Danh Tướng - Chiến Tuớng
Tướng Patton của Vùng Mỏ Vẹt
"Ông này rõ là điên
khùng", một người Mỹ quen biết Trung Tướng Đỗ Cao Trí nhiều năm phát biểu
như vậy. "Ngay cả thời kỳ không phải là một tướng lãnh, ông luôn xông
thẳng vào cuộc chiến." Trong những năm tồi bại trước đây của QLVNCH, tính
xông xáo khiến ông thuộc hạng ngoại lệ. Nay khi quân đội bắt đầu khá khắm, ông
là một tiêu biểu của tinh thần năng nổ của toàn quân. Trong tư cách Tư Lệnh của
Hành Quân Toàn Thắng, trong đó không quân và thiết giáp QLVNCH tiến sâu vào
vùng Mỏ Vẹt và sâu hơn thế nữa, Tướng Trí tiến bước khai hỏa xa hơn như chưa
từng bao giờ. Một phóng viên tháp tùng ông trong một chuyến đột phá mới đây lấy
làm ngạc nhiên khi Tướng Trí ra lệnh cho trực thăng đáp xuống ngay giữa một
cuộc đụng độ, và rồi bất kể hỏa lực liên thanh và hỏa tiễn của địch quân, ông
tiến bước tới một chiến xa và thôi thúc viên tài xế tỏ vẻ dụt dè miễn cưỡng tấn
công. Ông hét lớn tiếng, "Tiến mau lên, chú em! Tiến, tiến !"
Vào tuổi 40, cao 5ft 4in.,
Tướng Trí có một dáng vẻ nhanh nhẹn không mảy may thua sút lối chỉ huy của ông.
Thêm vào bộ đồ trận hóa trang cây lá rừng, Tướng Trí còn đội một chiếc mũ
baseball đen có gắn ba sao, đeo choàng vai một khẩu súng lục Smith & Wesson
.38, ngậm một ống điếu xì gà đầu bọc da, và nghênh ngang kẹp nách một cây gậy
tướng. "Tôi xử dụng cây gậy này để phát đít Việt Cộng," Tướng Trí nhe
răng cười toe toét nói vậy.
Trung Tướng Đỗ Cao Trí & Đại Tá Trần Quang Khôi
Ông lấy làm khoái trí với
hình tượng liều lĩnh của mình, nhưng ông cũng quả thật là một viên sĩ quan đã
từng biểu dương những chiến tích ngoại hạng trong và ngoài chiến trường. Cháu
của một viên quan lại và con của một điền chủ giàu có, Tướng Trí gia nhập quân
đội Pháp năm 1947 và thụ huấn quân trường tại Hà Nội. Từ khi nắm quyền chỉ huy
lần đầu trong tư cách một viên sĩ quan Dù, ông đã thoát chết qua ba vụ mưu toan
ám sát, khiến cho ông tự tin vào số mạng bất tử ngoài chiến trận của mình.
Hầu hết các trận đánh tiên
khởi của ông mang tính cách chính trị. Ông bắt đầu nổi tiếng vào giữa năm 1950
khi ông mang lon Trung Tá Chỉ huy một đơn vị Dù tại Sài Gòn. Khi nghe tin có ba
vị Tướng lãnh bị các phe nhóm ủng hộ Tổng Thống Ngô Đình Diệm quản thúc tại
dinh Tổng Thống, Trung Tá Trí điện thoại và đưa ra một tối hậu thư hỗn xược:
"Thả các vị Tướng lãnh ra nội trong nửa tiếng đồng hồ, nếu không tôi sẽ
phá hủy dinh thự và tiêu diệt mọi thứ trong đó." Một trong số Tướng lãnh
được giải cứu là Tướng Nguyễn Văn Vỹ, đương kim Bộ Trưởng Quốc Phòng.
"Tôi khoái chiến
đấu," Tướng Trí nói. Trong nỗ lực chiến đấu tuần qua, Tướng Trí đã bay hơn
250 miles, từ bản doanh Bộ Tư Lệnh Quân Đoàn III ở Biên Hòa tới đồn điền cao su
rộng lớn Chup. Đối với Tướng Trí, ngày làm việc chấm dứt vào lúc 6 giờ rưỡi
chiều, khi ông trở về ngôi biệt thự khang trang trang bị một hồ tắm tại Biên
Hòa, cách Sài Gòn 15 miles, để thư giãn với vợ và sáu người con. Ngày hôm sau
vào lúc 7 giờ rưỡi sáng, ông đáp trực thăng trực chỉ tới văn phòng làm việc -
nhưng trong những ngày mới đây văn phòng của ông lại là một mảnh đất đang tranh
chấp thuộc lãnh thổ Căm Bốt và công việc của ông, theo lời ông, "là một
cuộc săn đuổi quần thảo giữa các lực lượng của ông và quân Cộng Sản."
Time Magazine
Monday, June 08, 1970
***********
Cái Chết của một Chiến Tướng
Quan ngại bởi bước tiến
chậm chạp xâm nhập vào Hạ Lào, Tổng Thống Nguyễn Văn Thiệu lấy một quyết định
nan giải đầu tuần trước. Ông phải đặt để một người chỉ huy mới. Vào 7 giờ sáng,
ông triệu Trung Tướng Đỗ Cao Trí, 41 tuổi, một quân nhân mang nhiều huy chương
nhất và danh tiếng nhất nước, đến dinh tổng thống tại Sài Gòn. Và ông ủy thác
cho Tướng Trí công việc này. Hai người thảo luận ngắn ngủi thể thức và lúc nào
Tướng Trí sẽ nắm quyền chỉ huy Lam Sơn 719 thay tư lệnh Quân Đoàn I Trung Tướng
Hoàng Xuân Lãm. Sau buổi đàm thoại, Tướng Trí đáp trực thăng đi thị sát quân
lính của ông đang hành quân vượt biên trong một cuộc săn đuổi địch quân ngay
tại các mật khu nằm trong vùng đông nam Căm Bốt. Không đầy 2 tiếng rưỡi sau,
xác Tướng Đỗ Cao Trí được lôi ra khỏi thân xác tan tành của trực thăng trong
tỉnh lỵ Tây Ninh.
Cả thảy mười người tử nạn
trong chuyến bay, gồm có một vài cộng sự viên của Tướng Trí và phóng viên
Newsweek François Sully. Theo lời thuật chính thức của phát ngôn nhân chính
phủ, một bộ phận trực thăng bị hư hỏng khiến cho máy bay bị phát nổ trong khi đang
bay cao 100 feet. Lẽ đương nhiên là lời đồn đãi thì đưa ra một giả thuyết khác:
Tướng Trí là nạn nhân của một cuộc âm mưu tinh vi - theo thói thông thường và
là một lời giải thích không chính xác cho bất cứ biến cố nào xảy ra tại Nam
Việt Nam. Theo lập luận này, ông bị bắn hạ bởi các kẻ thù cá nhân hay chính
trị. Các sĩ quan tình báo Mỹ nghi là trực thăng Tướng Trí bị hỏa lự̣c súng
phòng không ̣địch bắn hạ; giới chức chính quyền tung tin trục trặc máy móc để
ngăn ngừa địch lấy công là đã hạ thủ được một trong những anh hùng tài ba nhất
của Nam Việt Nam.
Tướng Trí thường được đánh
giá là chiến tướng cừ khôi nhất của QLVNCH, và các thành tích dũng cảm của ông
đã được thần thoại hóa. Trong chiến dịch vượt biên Căm Bốt trong tháng 5 vừa
qua, Tướng Trí thường đáp trực thăng xuống đất để nắm lấy quyền chỉ huy một đơn
vị đang lâm nguy. Một lần nọ, sau khi người đứng cạnh ông bị mảnh pháo kích đốn
hạ, Tướng Trí can trường nhảy lên một thiết vận xa và thôi thúc chiến xa tiến
thẳng vào nơi phát xuất hỏa lực, "Tiến tới, tiến tới!"
Y phục chiến trường thông
thường của Tướng Trí là một bộ đồ ngụy trang cây lá rừng, một chiếc mũ baseball
với ba ngôi sao và một cây gậy, mà ông nói bông đùa luôn cầm trên tay để
"phát đít Việt Cộng." Ông say sưa với địa vị nổi bật và đơn sơ đủ để
nhìn nhận điều đó. "Tôi thích trở nên một anh hùng," ông nói một cách
thật là thẳng thừng trong cuộc xâm chiếm Căm Bốt năm ngoái. Điều ít biết đến
hơn là sự kiện "Tướng Patton của Vùng Mỏ Vẹt", danh xưng được gán cho
ông, cũng còn là một nhân vật hành chánh khôn khéo chỉ huy ba trong bốn vùng
chiến thuật và có lúc được nhắm bổ nhiệm cho vùng chiến thuật thứ bốn. Ông hỗ
trợ việt nam hóa chiến tranh lâu trước khi điều này trở thành quốc sách.
Sinh trưởng trong một gia
đình điền chủ giàu có trong tỉnh Tây Ninh, Tướng Trí bay trực thăng hằng ngày
giữa chiến trường và ngôi biệt thự sang trọng của ông, gồm có một hồ bơi, bên
cạnh một con sông tại Biên Hòa. Tại đây, Tướng Trí ham thích đóng vai trò chủ
khách, nhậu nhẹt và chuyện vãn tán gẫu. Ông cũng còn làm chủ một vườn thú gồm
vịt, ngỗng, chim bồ câu, một con nai, một con bò và một con heo chạy quanh
trong vườn. Tướng Trí chăm lo vợ và sáu người con; ông dạy kinh tế cho mấy đứa
nhỏ bằng cách dùng tiền túi của chúng để mua thực phẩm cho heo, rồi chia phần
lời với chúng khi bán được con heo. Nhưng cách lối sống của ông quá xa xỉ khiến
cho người đời luôn nghi ngờ ông tham nhũng, và năm 1965, trong một vụ chính phủ
điều tra tài sản ông, ông toan tính quyên sinh. Một trong số người bảo lãnh cho
cuộc điều tra là Phó Tổng Thống Nguyễn Cao Kỳ, lúc đó cầm đầu Không Quân. Hai
người trở nên thù địch không đợi trời chung, và tuy là họ thường thấy mặt nhau
tại các công vụ sau khi Tướng Trí trở lại nắm quyền chỉ huy quân sự năm 1967,
họ không bao giờ bắt tay nhau.
Tướng Trí thường nói ông
sung sướng nhất khi ông ở cạnh bên các chiến binh của ông ngoài mặt trận. Tuần
qua, trong khi một quân nhân cầm trên tay một bó hoa hồng với một dải ruy băng
có ghi hàng chữ VÔ CÙNG THƯƠNG TIẾC, quan tài Tướng Trí được hạ huyệt tại nghĩa
trang quân đội Biên Hòa. Y phục, mũ, găng tay, cây kiếm và cây gậy của ông được
cài đặt trên mặt quan tài.
Time Magazine
Monday, Mar. 08, 1970
**********
Lượng Giá Tướng Trí, Tư
Lệnh Quân Đoàn III
Khi trở về Mỹ, sau khi mãn
nhiệm kỳ phục vụ trong tư cách Cố Vấn Phó của Quân Đoàn III (từ tháng 12 năm
1969 đến tháng 11 năm 1970), Chuẩn Tướng D.P, MacAuliffe đệ trình Bản Tường
Trình của Sĩ Quan Cao Cấp do ông thảo lên Bộ Quân Lực ngày 26 tháng 11 năm
1970. Trong tài liệu này, Tướng McAuliffe có viết phần lượng giá về Tướng Đỗ
Cao Trí như sau:
Tôi có dịp phục vụ với
Trung Tướng Đỗ Cao Trí trong một mối giây liên hệ làm việc rất gần kề, phải kể
là thường nhật với ông trong năm vừa qua. Tôi rất cảm kích bởi lòng ái quốc,
tận tâm đối với Quân Đội và sứ mạng, một lối lãnh đạo rất là thực tiễn, một ý
chí quyết tâm kiên trí chống kẻ thù, lòng dũng cảm cá nhân (tính khí anh hùng
của ông trong chiến trận là một huyền thoại), danh dự, và yêu mến đối với quân
lính Việt Nam dưới quyền ông. Không thể chối cãi phần lớn công lao khiến cho sự
tiến triển khác thường trong Quân Đoàn III và Vùng 3 Chiến Thuật trong năm qua
là của cá nhân Tướng Trí, là do tài lãnh đạo, sáng kiến, quyết tâm, cảm thức và
cảm quan của ông. Mặc dù vậy, tiếng đồn đãi tham nhũng bám sát ông, chẳng hạn,
cho là ông nhận tiền đút lót từ các tỉnh trưởng và từ giới đốn cây làm gỗ, và
ông can dự vào các sinh hoạt chợ đen. Tướng Trí nhìn nhận là ông giàu có, nhưng
khẳng định là ông thừa hưởng sự giàu sang của cha ông. Gia đình ông, qua nhiều
thế hệ, làm chủ nhiều ruộng đất trong tỉnh Biên Hòa. Ông không mẩy may che đậy
nề nếp sống xa hoa của ông tại doanh trại cũng như tại tư gia. Vốn sanh trưởng
trong sự giàu sang, ông không lấy gì làm điều. Tôi thấy là các lời cáo buộc tham
nhũng -- theo như chúng ta hiểu theo quan niệm âu mỹ -- hoàn toàn không tương
đồng với các phẩm chất trổi vượt trong cá tính con người của ông. Hơn nữa, theo
nhận xét riêng của tôi thì các lời đồn đãi tham nhũng liên hệ với Tướng Trí
hình như thăng trầm theo trính độ thăng tiến và mức độ nổi tiếng đương thời của
ông. Vùng 3 Chiến Thuật, và phải nói là toàn quốc sẽ là những đối tượng thua
thiệt thật sự nếu những lời cáo buộc đó được phép vô hiệu hóa hay cách chức
quyền lãnh đạo của ông.
Bản tường trình này được
giải mật ngày 11 tháng 6 năm 1983
Nguyễn Văn Tín
Ngày 28 tháng 8 năm 2009
*********
Hai Vị Tướng Tác Chiến Giỏi
- Đỗ Cao Trí và Nguyễn Viết Thanh
Những vị Tướng lớn chỉ huy
quân đội lớn. Lịch sử đã chứng minh như vậy. Nhưng tại Việt Nam Cộng Hòa, quân
lực bị sa lầy trong tham nhũng, đố kỵ, và chính trị hóa quá mạnh, nên những vị
Tướng có tài muốn nổi cũng không được. Trong lúc lực lượng Mỹ rút bỏ lại những
khoảng trống quá lớn, trên chiến trường, nước nhà đã nẩy sinh ra hai vị Tướng
tài giỏi làm nâng cao tinh thần quân đội có thể lấp vào chỗ trống trên.
Bấy giờ, Cơ Quan Viện Trợ
Mỹ MACV đã đưa ra bản tường trình có tính cách phê bình các vị Tướng Tư Lệnh Sư
Đoàn. Điều nghịch lý ở đây là một vị Tướng nổi danh về tài hành binh bố trận,
được binh sĩ trung thành, lại bị đe dọa chính trị, trong một nước đầy cuộc đảo
chánh quân sự. Một nhà quan sát Mỹ ở Sài Gòn hồi đó đã giải thích: "Đây là
một quốc gia không cho phép ai được làm anh hùng quá lâu. Nhưng người ta vẫn
xài anh hùng nhất thời."
Lúc đó QLVNCH có hai anh
hùng tài ba trên chiến trường (không phải anh hùng chính trị), đã vượt trội và
lãnh trọng trách chỉ huy Quân Đoàn III và IV ngay sau vụ Tổng Phản Công Tết Mậu
Thân 1968. Đó là Cố Đại Tướng Đỗ Cao Trí và Cố Trung Tướng Nguyễn Viết Thanh.
Hai ông đã chứng tỏ là những vị Tướng có tầm nhìn chiến lược sắc bén và có tài
điều quân trận địa chiến. Trong lần chấn chỉnh sau vụ Tết Mậu Thân 1968, Tổng
Thống Nguyễn Văn Thiệu đã loại những sĩ quan trung thành với PTT Nguyễn Cao Kỳ,
và giao cho Tướng Trí và Tướng Thanh đảm nhận chức Tư Lệnh hai Vùng Chiến Thuật
đông dân và nhiều yếu tố tế nhị chính trị nhất.
Tướng Nguyễn Viết Thanh
nguyên là Tư Lệnh Sư Đoàn 7 Bộ Binh, một đơn vị nổi danh cách tiêu cực là
"Sư Đoàn Tìm và Tránh Địch", tuy trội hơn hai Sư Đoàn 9 và 21 của
Quân Đoàn IV đương thời. Tướng Thanh được Tướng William Westmoreland, Tư Lệnh
Lực Lượng Mỹ ở Việt Nam, ca ngợi như là một Tướng tài giỏi của QLVNCH, ông e
ngại sự quan tâm của ông và các Cố Vấn Mỹ sẽ biến Tướng Thanh trở thành đối thủ
của các nhà lãnh đạo chính trị và quân sự ở Thủ Đô Sài Gòn. Tuy nhiên, Tổng
Thống Thiệu không những công nhận tài ba và đức độ của Tướng Thanh mà ông cũng
an tâm vì biết vị Tướng này không có tham vọng chính trị nào khác, nên ông đã
mạnh mẽ nâng đỡ hết lòng.
Tướng Thanh được thuộc cấp
thương mến hết mực đến nỗi trong kỳ Tết Mậu Thân, ông suýt mất mạng nếu không
được quân sĩ yêu mến. Ông và gia đình bị kẹt trong lòng địch, nhưng nhờ binh sĩ
trung thành nên cả nhà được thoát hiểm. Vị Tướng Cố Vấn Quân Đoàn IV đã kể
chuyện Tướng Thanh được ái mộ như thế nào: Trong một dịp, lúc đó Tướng Thanh
còn làm Tư Lệnh Quân Đoàn IV ở Cần thơ, ông cùng vị Tướng Cố Vấn bay lên Bản
Doanh BTL Sư Đoàn 7 Bộ Binh ở Mỹ Tho. Hai vị Tướng ăn cơm trưa một cách kín đáo
trong một nhà hàng ở Thị Xã; người ta xầm xì rỉ tai và mọi người cuối cùng rồi
cũng hay tin. Dân chúng và binh sĩ ùn ùn kéo đến chào mừng vị Tư Lệnh cũ của
họ. Trong suốt cả tiếng đồng hồ, Tướng Thanh phải gật đầu, bắt tay liên tục cả
trăm người. Nên biết rằng ít có vị Tướng Lãnh, sĩ quan cao cấp có sự gần gũi
hòa đồng thân thiện với lính và dân ở miền quê như Tướng Thanh. Ông là một
trong những vị Tướng thanh liêm trong sạch "Nhất Thắng, nhì Chinh, tam
Thanh, tứ Trưởng" được lưu danh muôn thuở.
Tại Quân Đoàn III, Tướng Đỗ
Cao Trí đã chỉnh đốn lại khả năng tác chiến của ba Sư Đoàn 5, 18 và Sư Đoàn 25
Bộ Binh. Ông có bản lãnh hoàn thành những việc dù khó khăn cách mấy. Thoát chết
ba lần ám sát. Không ai dám làm phật lòng chính phủ và Bộ TTM Sài Gòn, nhưng
Tướng Trí đã dám thay thế hai vị Tư Lệnh bất tài và là tay chân thân tín của
Tổng Thống Nguyễn Văn Thiệu. Nhưng ông không gặp phản ứng nào của dinh Độc Lập.
Tướng Trí hứa sẽ biến ba sư đoàn bộ binh yếu kém thành tinh nhuệ trong vòng 2
năm, và ông đã giữ đúng lời hứa.
Tướng Trí và Tướng Thanh đã
cùng các sư đoàn thuộc quyền đã được thử lửa một trận đánh lớn, với cuộc hành
quân phối hợp đổ bộ vào Campuchia tháng 5/1970. Tổng Thống đã cử Tướng Trí làm
Tư Lệnh cuộc hành quân càn quét cục R, căn cứ an toàn của VC ở vùng Mỏ Vẹt, và
cử Tướng Thanh chỉ huy bốn lực lượng đặc nhiệm Bộ Binh, Thiết Giáp của Quân
Đoàn IV đánh từ dưới thốc lên (từ Nam lên Bắc) để bắt tay với lực lượng của
Tướng Trí.
Trong ngày đầu tiên của
cuộc hành quân, Tướng Thanh bay lên chiến trường chỉ huy và điều động các đơn
vị trực thuộc. Khi bay sâu vào nội địa Campuchia khoảng 10 dặm, chiếc trực
thăng của ông đụng vào một chiếc Cobra. Tai nạn thật khủng khiếp, không một ai
sống sót! Cái chết của Tướng Thanh là một cái tang lớn cho QLVNCH, một màu tang
chế phủ lên cuộc hành quân! Để tỏ lòng ngưỡng mộ và tri ân vị Tướng tài ba,
quân nhân thuộc cấp đã hết lòng chiến đấu để đem lại chiến thắng dâng lên hương
hồn vị chỉ huy tài đức vẹn toàn.
Trong khi tin tức chiến
thắng lớn lao của QLVNCH bay về Sài Gòn tới tấp, cái chết của Tướng Nguyễn Viết
Thanh làm mọi người luyến tiếc. Tướng Đỗ Cao Trí được ca ngợi như vị anh hùng
của Quốc Gia, ông làm việc không mệt mỏi, kế hoạch hành quân được chuẩn bị rất
kỹ càng, chu đáo, và linh động, cùng sự có mặt thường xuyên ở chiến trường
khích động lòng quân là những yếu tố đem lại chiến thắng cho đơn vị thuộc quyền
của ông. Tướng Trí đã dùng chiến thuật "Diều hâu" và "Nhị thức
chiến xa bộ binh" phối hợp một cách thần kỳ nên đã gặt hái kết quả không
thể ngờ được. Không ai can đảm và xông xáo như vị Tướng ba sao này, mặc đồ rằn
ri, đội mũ lưỡi trai, tay cầm cây gậy chỉ huy, nhảy theo toán quân đổ trực
thăng đầu tiên; hoặc đứng trên pháo tháp xe tăng hô to: "Nhanh lên! Tiến
nhanh lên các em!"
Trước ngày thực sự đổ quân
qua Campuchia, có lần khi đang tới thị sát BCH Lữ Đoàn 1 Nhảy Dù, Tướng Trí
nghe báo cáo lính Miên đang "Cáp Duồn" chặt đầu thả trôi sông đồng
bào Việt Nam ở vùng đồn điền Michelin bên kia biên giới. Ông vội điều động một
tiểu đoàn Nhảy Dù cấp tốc đổ bộ bằng trực thăng Việt Nam (vì trực thăng Mỹ chưa
có lệnh Tổng Thống Nixon nên không dám vượt biên) xuống sân banh trong đồn điền
cao su. Khi hai đại đội vừa xuống thì chiếc trực thăng của ông cũng đáp xuống
theo, ông lấy tay cầm "Can" chỉ về phía trước hô xung phong. Khiến
anh Thiếu Tá Tiểu Đoàn Phó giật mình vội báo cáo về xin đổ quân xuống bảo vệ an
toàn cho ông. Tướng Dư Quốc Đống, Tư Lệnh Sư Đoàn Nhảy Dù cũng cấp tốc bay đến
hiện trường. Binh sĩ thấy hai vị Tướng cùng có mặt tại trận địa, nên ai nấy đều
hăng hái xung phong đánh đuổi giặc ác ôn và giải thoát hằng ngàn đồng bào chở
về bên nây biên giới (sau này dân chúng địa phương đã tạc tượng Tướng Trí thờ
cúng ơn cứu mạng).
Đối với một người tài ba và
khát khao chỉ huy lập chiến tích oai hùng như Tướng Trí, xá gì chiếc trực thăng
an toàn hay không, xá gì chiến trường hung hiểm ra sao, Tướng Westmoreland đã
cảm phục tài ba và lòng can đảm này nên ông đã viết: "Tướng Trí là một con
cọp của chiến trường, một Tướng Patton của Việt Nam." Tuy nhiên, cái tài
của Tướng Trí đã làm nhiều Tướng Lãnh khác ghen tị, họ đã nêu ra những hành
động của ông trong trận đánh đồn điền cao su Chup ở Cam Bốt; bắt bẻ ông đã nhảy
xuống hồ bơi tắm chơi trong lúc cuộc giao trang đang hồi dữ dội nhất. Họ rêu
rao rằng: "Tướng Trí chỉ muốn tạo tiếng tăm anh hùng cho riêng mình, chứ
không đếm xỉa đến lợi ích quân sự." Ngoài ra lối sống xa hoa ngang tàng và
giàu có của ông đã gây ganh ghét và nghi ngờ ở Sài Gòn. Hai Thượng Nghị Sĩ Nam
Việt Nam đã gọi là "vụ tham nhũng trắng trợn", khi tố cáo ông có chân
trong đường giây buôn lậu tiền. Vụ tham nhũng này tung ra cùng lúc với những
tin chiến thắng của Tướng Trí bay về thủ đô Sài Gòn. Mặc dù đời sống cá nhân bị
tai tiếng, Tướng Trí vẫn nổi danh như cồn, ông là vị Tướng Lãnh chiến trường
tài giỏi nhất QLVNCH. Ngay cả sau cuộc hành quân Campuchia kết thúc. Dưới sự
chỉ huy của ông, QLVNCH đã liên tiếp mở nhiều cuộc hành quân vượt biên triệt hạ
sào huyệt an toàn của địch, khiến chúng chạy xất bất sang bang.
Trong lúc Tướng Trí hăng
hái với kế hoạch tấn công của QLVNCH, ông có ý định đưa quân sĩ QĐ III lên
Kratie để bắt tay với cánh quân ở đây thì bị tử nạn phi cơ trực thăng cuối
tháng 2/1971. Trên máy bay còn có ký giả Pháp nổi tiếng là Francois Sully.
Chuẩn Tướng Mỹ George Wear
đã ghi lại: "Khi quân sĩ VNCH được cấp chỉ huy giỏi sẽ chiến đấu xuất sắc
không thua bất cứ quân đội nào khác. Họ chỉ cần những vị chỉ huy hết lòng với
họ, chiếm được lòng tin của họ, và làm cho họ dám chết vì chính nghĩa."
Tướng Đỗ Cao Trí và Tướng Nguyễn Viết Thanh là hai vị chỉ huy có được tư cách
và tài ba đó.
David Fulghum, Terrence Mailand
South Vietnam on Trial - The Vietnam Experience.
Boston Publishing Company
chuyển ngữ: Trương Dưỡng
********
Tướng Đỗ Cao Trí và Tướng
Nguyễn Viết Thanh - Dưới Cái Nhìn Của Người Ngoại Quốc
Cuộc chiến đấu gian khổ
chống lại làn sóng xâm lăng của đại khối cộng sản quốc tế của quân dân Việt Nam
Cộng Hòa, trong đó quân lực Việt Nam Cộng Hòa làm nỗ lực chính thường không
được báo chí ngoại quốc coi như là biểu tượng của chính nghĩa. Báo chí Pháp thì
vẫn cay cú vì cú đá "Điện Biên Phủ" của người Mỹ, hất cẳng đám con
cháu của ông già mũi lõ De Gaulle ra khỏi Đông Dương, đâm ra giận lây đất nước
non trẻ Việt Nam Cộng Hòa, cho nên thường lái ngọn bút hướng dẫn sai dư luận
quần chúng, coi thường tư thế quốc tế và ý nghĩa chiến đấu của miền Nam. Báo
chí Pháp không nói làm gì, đến báo chí Mỹ "phe ta" mà cũng kiếm
chuyện bôi nhọ quân lực VNCH mới là chuyện ly kỳ. Có nhiều kẻ đoán già đoán non
cho rằng có lẽ lũ chúng nó ngậm miệng ăn tiền của Việt cộng và mấy "ông
thày " vĩ đại như Liên Xô, Trung cộng đến bạc tỉ nên chúng nó cứ chửi bới
ba họ nhà miền Nam, bóp méo sự thật làm cho dân chúng Hoa Kỳ hoảng kinh hồn vía
dậy lên những làn sóng phản chiến ồn ào vui vẻ đếch chịu nổi.
Tuy nhiên không phải lúc
nào quân lực VNCH cũng chiến đấu trong cô đơn thầm lặng và trong nỗi đắng cay
cơ cực không ai biết đến. Cũng vẫn còn những cái đầu sáng suốt và tỉnh táo,
những lương tâm trong sáng và những tấm lòng trân trọng với Việt Nam Cộng Hòa.
Thí dụ như nhóm của đại tài tử Charlton Heston, ông từng thủ diễn trong nhiều
bộ phim vĩ đại như Ben Hur, Mười Điều Luật Chúa, Con Thuyền Noé,v.v...Charlton
Heston đã cất công sản xuất một cuốn phim tài liệu bênh vực quân lực VNCH và
đích thân Charlton Heston đứng thuyết trình để tăng thêm liều lượng thuyết phục
quảng đại quần chúng. Công việc hoàn toàn vô vị lợi và không thu vô được một xu
nhỏ nào, vì VNCH nghèo lắm không có tiền lo lót. Charlton Heston chỉ thấy
"ngứa mắt" vì thiên hạ bất công với VNCH cho nên ông nổi máu người
hùng miền viễn Tây lên bênh vực kẻ cô thế. Một khuôn mặt khác từ giới báo chí
Mỹ, ông David Fulghum, cựu sĩ quan hải quân Mỹ, tốt nghiệp ngành "Lịch Sử
Quân Sự và Ngoại Giao" tại đại học danh tiếng Georgetown, làm việc cho tổ
chức U.S. News & World Report Book Division; và ông Terrence Mailand viết
cho báo Newsweek và Boston Globe. Hai ông này có một bài viết chung trong quyển
"South Vietnam On Trial" (Miền Nam Trên Đà Thử Nghiệm), nhận định
"sơ khởi" về tình hình khan hiếm chỉ huy chiến trường cấp sư đoàn và
cấp quân đoàn trong cuối thập niên 60. Hai ông đã đưa ra hai khuôn mặt tiêu
biểu và kiệt xuất nhất của quân lực VNCH trong thời điểm đó là Đại Tướng Đỗ Cao
Trí, Trung Tướng Nguyễn Viết Thanh mà chúng tôi xin được tóm lược nội dung bài
viết như sau. Dĩ nhiên dưới cái nhìn của những người ngoại quốc dù là có thiện
cảm rất nhiều nhưng có thể cũng có một số điểm phê bình đụng chạm một cách
phiến diện đến tình hình chung của tướng lãnh thời ấy. Chưa chắc họ đã nhận
đúng và chúng ta cứ tự an ủi là hết thảy tướng tá của ta đều số dzách, cho vui
vẻ cả làng.
Theo hai me sừ như đã giới
thiệu ở trên, hai ông cho rằng hễ một khi có tướng lãnh lừng lẫy thì sẽ có quân
đội anh dũng, lịch sử giữ nước của Việt Nam đã chứng tỏ điều đó. Cho nên để
chận đứng đà tiến công mạnh mẽ của Bắc quân, Nam quân cần có những tướng lãnh
giỏi có thể thổi bùng lên niềm hùng khí chiến đấu của quân sĩ và tư cách của
những vị ấy có thể thay thế được chỗ trống to tổ bố một khi quân Mỹ rút hết về
nước. Nhưng theo một bản tường trình dài dằng dặc và đáng buồn của cơ quan MACV
(Military Assistance Command in Vietnam), tức Bộ Tư Lệnh Yểm Trợ Quân Sự tại
Việt Nam, về tình hình chỉ huy chiến trường trong cuối những năm 1960, thì hầu
hết những tướng lãnh Việt Nam nằm trong bảng phong thần đều được cho điểm...rớt
lạch bạch như những chiếc lá mùa thu. Đại khái MACV dám cả gan phê bình giới
tướng lãnh là "hết sức thụ động", nào là "yếu kém", nào là
"thầy chạy" (coward). Tuy vậy để bào chữa cho những yếu kém ấy, bản
tường trình đã cho thêm một câu thòng là có thể những cái đó xuất phát từ thái
độ thận trọng, không muốn bộc lộ tài năng chăng. Vì thực trạng miền Nam lúc đó
bất cứ một tướng lãnh nào cùng với một đội quân thiện chiến và trung thành với
ông ta cũng đều bị những cặp mắt nhòm ngó nghi kỵ từ cấp cao nhất. Kinh nghiệm
của những cuộc đảo chánh năm 1960 và 1963 đã chứng minh điều đó, một xứ sở
không cho phép bất cứ một ai trở thành người hùng dài lâu.
Rà tới rà lui mãi mới đề ra
được hai khuôn mặt sáng giá nhất, có tài chỉ huy trên chiến trường nhưng không
có tham vọng chính trị. Đó là Trung Tướng Đỗ Cao Trí, tư lệnh Quân Đoàn 3 kiêm
Vùng 3 Chiến Thuật (năm 1972 tổng thống VNCH Nguyễn Văn Thiệu ký sắc lệnh
chuyển những vùng chiến thuật thành quân khu) với các sư đoàn thuộc quyền là Sư
Đoàn 5 Bộ Binh, SĐ18BB và SĐ25BB. Vị thứ hai là Thiếu Tướng Nguyễn Viết Thanh,
tư lệnh Quân Đoàn 4 và Vùng 4 Chiến Thuật với các SĐ7BB, SĐ9BB và SĐ12BB. Cả
hai vị tướng đều trẻ, tự tin và vô cùng năng động, chỉ mới nổi lên sau Tết Mậu
Thân, chứng tỏ được là những vị tướng có thực tài, có khả năng kích thích tinh
thần chiến đấu quân sĩ và có tầm nhìn chiến lược. Sự nổi lên của hai vị Tướng
lãnh một phần cũng xuất phát từ ý đồ chính trị của TT Thiệu nhằm loại bớt một
số tướng lãnh thuộc "phe" Phó TT Kỳ, đưa những tướng lãnh "trung
lập" lên hay ít ra, không có tham vọng chính trị, chỉ biết đánh giặc làm
niềm...vui duy nhất mà thôi. Hay biết chắc là họ sẽ trung thành và cho họ trấn
đóng ở hai quân khu giàu có nhất và gần cận nhất để đem quân về cứu giá khi
cần. Cho nên những vị tướng tá nào được cho về làm Tư Lệnh SĐ7BB coi như nắm
chắc chiếc ghế tư lệnh quân khu trong tương lai gần. Thí dụ như trường hợp
Tướng Nguyễn Viết Thanh, kế đến là Thiếu Tướng Nguyễm Khoa Nam, đều là những vị
Tư Lệnh Quân Khu 4 xuất thân từ Tư Lệnh SĐ7BB.
Theo bảng lượng định của
MACV thì tuy SĐ7BB không có gì xuất sắc hơn SĐ9BB hay SĐ21 BB, tuy nhiên Thiếu
Tướng Thanh có phần nhỉnh hơn với những tiếng tốt trong quân đội. "Nhất
Thắng, Nhì Chinh, tam Thanh, Tứ Trưởng", là những vị tướng đánh giặc lả
lướt nhưng cũng rất thanh liêm. Hơn nữa, Tướng Thanh được Đại Tướng William C.
Westmoreland đánh giá là viên tướng kiệt xuất nhất trong các vị Tư lệnh Sư
đoàn. Tuy nhiên Westmoreland và bộ Tham Mưu của ông ta cũng rất dè dặt không
dám ra mặt thổi phồng Tướng Thanh nhiều hơn nữa, vì sự ủng hộ về phía Mỹ đối
với một tướng lãnh nào đó một cách lộ liễu, ở một khía cạnh nào đó có thể là
bản án...tử hình cho ông ta mà thôi. Nhưng may mắn cho Tướng Thanh, Tonton
không những hài lòng khả năng tác chiến của Tướng Thanh mà "người"
còn rất tán thưởng thái độ thờ ơ với chính trị của ông.
Trở lại với những huyền
thoại về Thiếu Tướng Thanh. Có thể nói ông là một trong những vị tướng hiếm hoi
được lòng binh sĩ và cả lòng dân. Chỉ có những vị tướng lừng lẫy khác như Trung
Tướng Ngô Quang Trưởng hay Thiếu Tướng Nguyễn Khoa Nam mới đạt được cả hai thứ
ấy. Danh tiếng của Tướng Thanh và lòng dân thương yêu ông to lớn như thế nào,
chúng ta hãy nghe một câu chuyện cảm động do Thiếu Tướng Cố Vấn Quân Đoàn 4,
ông George Eckhardt, kể lại. Trong một dịp đi thanh sát đơn vị cũ của ông là
SĐ7BB tại Mỹ Tho, đoàn của Tướng Thanh đang dùng cơm trưa trong một nhà hàng,
vô cùng âm thầm và không kèn không trống. Nhưng không hiểu sao tin tức xì ra
ngoài và chẳng mấy chốc dân thị xã rần rần kéo tới như đi hội chợ và reo hò
chào mừng vị tướng thân mến của họ. Trung Tướng Thanh buộc phải ngừng bữa ăn và
tiến ra chào hỏi bắt tay từng người dân một trong suốt 45 phút. Một sự kiện kỳ
lạ lẫn kỳ diệu xảy ra ngay trước những cặp mắt sửng sốt của người Mỹ.
Cũng trong thời điểm ấy
Trung Tướng Đỗ Cao Trí mới vừa nhiệm chức đã hăng hái bắt tay ngay vào việc
chỉnh đốn những sư đoàn nghiêng ngả và rách nát của ông, mà theo lượng giá của
các cố vấn quân sự Mỹ thì SĐ5BB là "sư đoàn bết bát nhất chưa từng thấy",
còn SĐ25BB thì là "sư đoàn dở nhất trong tất cả các sư đoàn", trong
khi SĐ18BB cũng không khá hơn và đã được cải đổi từ sư đoàn "bù mười
nút", tức SĐ10BB ra thành sư đoàn "hên chín nút", tức SĐ18BB cho
mãi đến ngày nay. Công việc của Tướng Trí hết sức vất vả, nhưng chẳng mấy chốc
phần thưởng xứng đáng đã hiện ra rõ nét. Trong cuộc tấn công của Quân Đoàn 3
vào đất Kampuchea, SĐ5BB đã không phụ lòng trông cậy của ông và đã đánh những
trận để đời. Sau này Chuẩn Tướng Lê Văn Hưng cũng đã cùng với SĐ5BB tử thủ anh
dũng ở An Lộc, viết nên trang sử hào hùng trong chương sử hoàng tráng của Việt
Nam Cộng Hòa. SĐ18BB trong những giờ phút hấp lối của VNCH đã vượt trội lên
thành sư đoàn thiện chiến nhất của QLVNCH dưới quyền của Chuẩn Tướng Lê Minh
Đảo đã làm cho Văn Tiến Dũng, vị tướng "hay không bằng hên", phải
ngừng ngay tiếng hót và ngậm bồ hòn ngay tại ngưỡng cửa Sàigòn. Việt Cộng đã
cay đắng quá đối và đã hèn hạ trả thù vị tướng anh dũng ấy sau năm 75 bằng cách
giam ông hơn 20 năm và có lẽ ông là vị tướng ra về chót hết trong số những vị
tướng VNCH. SĐ25BB của Chuẩn Tướng Lý Tòng Bá trấn thủ vững vàng ở mặt Tây Bắc
Sàigòn và chỉ chịu rã ngũ vào những giờ phút cuối cùng nhất của cuộc chiến.
Riêng viên tướng trẻ từng nổi danh thế giới trong mùa hè binh lửa 72 ở mặt trận
Kontum, chỉ với một mảnh rách nát của SĐ23BB đã chuyển bại thành thắng, góp
phần tống tiễn tướng "hên" trong trận Điện Biên Phủ Võ Nguyên Giáp
cay đắng lui về vườn đuổi gà, nằm gậm nhấm nỗi buồn bại tướng.
Đánh giá của bảng tường
trình thì Tướng Trí là mẫu người ngoại hạng, có thể hoàn thành những công việc
hầu như là vượt quá sức người. Ngôi sao Đỗ Cao Trí sáng chói quá đỗi cho nên
cấp chỉ huy cao nhất cũng không thích ông và có tin đồn rằng cả 2 cuộc mưu toan
ám sát ông bất thành đều có sự nhúng tay từ trên tận chóp đỉnh quyền lực. Tướng
Trí cũng bị tung hỏa mù là một tay tham nhũng gộc, có lẽ muốn hạ uy tín quá lớn
của ông. Những tờ báo lá cải thì tung tin Tướng Trí đào địch lăng nhăng trong
giới thượng lưu. Bỏ qua hết thảy những tin tức giật gân và tào lao đó, Tướng
Trí đúng là một con người cứng đầu cứng cổ, khi ông dám đương nhiên thay thế
hai viên tư lệnh sư đoàn cục cưng của Tonton bằng hai viên tướng có thực tài
khác. Một vị tướng tài năng về nắm SĐ5BB, chính là Thiếu Tướng Nguyễn Văn Hiếu.
Thiếu Tướng Nguyễn Văn Hiếu từng 2 lần làm Tư Lệnh SĐ22BB ngoài Quân Khu 2 và
đã tạo được nhiều chiến công vang dội, ông đã bỏ nhiều công sức nhào nặn sư
đoàn "Hắc Tam Sơn Bạch Nhị Hà" 22 Bộ Binh thành một lá chắn thép
không thể nào Bắc quân có thể đánh thủng nổi để cắt Việt Nam Cộng Hòa ra làm
hai khúc. Giờ đây, Thiếu Tướng Hiếu về làm tư lệnh SĐ5BB, ông đã dẫn dắt sư
đoàn làm nỗ lực chính, mũi đột phá của Quân Đoàn 3 trong chiến dịch tấn công
sang lãnh thổ Kampuchea trong năm 1970. Để xoa dịu tự ái Tonton, Tướng Trí đã
hứa chỉ đến cuối năm 1970 là ông sẽ nhào nặn 3 sư đoàn của Vùng 3 Chiến Thuật
thành những sư đoàn thiện chiến nhất.
Cả hai viên tướng ấy và 6
sư đoàn thiện chiến đã sẵn sàng cho cuộc thử lửa trong chiến dịch tấn công sâu
vào đất Kampuchea vào tháng 5, 1970 mà chúng ta quen gọi là chiến dịch KPC70.
Tướng Trí được chỉ định làm tư lệnh quân đoàn VNCH làm cỏ các căn cứ Bắc quân
trong khu vực Mỏ Vẹt (Parrot's Beak). Trong khi đó Tướng Thanh làm tư lệnh 4
chiến đoàn bộ binh-thiết giáp tấn công từ Vùng 4 Chiến Thuật lên hướng Bắc đến
khi bắt tay với quân đoàn của Tướng Trí. Một nỗi bất hạnh cho người dân vùng 4
nói riêng và cho quân lực VNCH nói chung là trong ngày đầu của chiến dịch,
Trung Tướng Thanh bay thị sát chỉ huy mặt trận để thúc giục lòng quân và nhịp
độ tiến quân. Chiếc UH1 trực thăng chở Tướng Thanh đã vào sâu trong nội địa KPC
được gần 20 cây số thì bất ngờ đụng nhau với một chiếc trực thăng tấn công
Cobra. Tất cả những người trên 2 chiếc phi cơ đều tử nạn. Cái chết của Thiếu
Tướng Thanh, giờ đây là Trung Tướng Nguyễn Viết Thanh, đã phủ một màu tang tốc
lên hai quân đoàn đang hừng hực hùng khí tiến công. Nhưng trái với sự hí hửng
hả hê của cộng quân, Quân Đoàn 4 tuy thiếu vắng con chim đầu đàn đã tràn lên
tấn công như vũ bão và đã đánh một trong những trận lừng lẫy nhất. Chuẩn Tướng
Trần Bá Di, Tư Lệnh SĐ9BB đã điều động sư đoàn làm mũi đột phá chính của Quân
Đoàn 4.
Tướng Trí đã tạo ấn tượng
rất mạnh lên tinh thần chiến đấu của binh sĩ. Nhìn tới nhìn lui, nếu Tướng Trí
không ở trên trực thăng gọi máy chỉ huy thì đã thấy ông ngồi ngất ngưởng trên
thiết vận xa M113 cùng tiến lên với binh sĩ. Lúc nào ông cũng mặc chiếc áo rằn
Nhảy Dù, binh chủng hào hoa ông xuất thân, không đội nón sắt, chỉ tà tà chiếc
mũ lưỡi trai đính 3 sao, dưới nữa là cặp kính đen quen thuộc nằm thường trực
trên khuôn mặt đẹp hùng dũng, tay cầm cây "ba toong" vung vẩy về phía
trước gào to: "Tiến lên! Nhanh Lên!". Westmoreland đã phải viết trong
bản báo cáo: "Trí đúng là một con hổ trong chiến đấu, một George Patton
(tướng thiết giáp lừng danh của Mỹ) của Việt Nam." Tuy vậy nhiều vị tư
lệnh sư đoàn thuộc quyền cũng không khoái mấy cung cách chỉ huy quá lả lướt ấy,
họ cho rằng Tướng Trí muốn chơi trội, ông ta chỉ chú ý đến việc tạo ánh hào
quang anh hùng cho riêng mình hơn là những quyết định quân sự thích ứng. Có ít
nhất hai vị thượng nghị sĩ đã lên tiếng tố giác Tướng Trí có dính líu tới đường
dây buôn lậu tiền tệ ở Sàigòn. Và nhiều cáo giác khác nữa, nhưng không làm lu
mờ được những chiến công hiển hách và rõ ràng của ông.
Mặt trận Hạ Lào với cuộc
hành quân Lam Sơn 719 khởi diễn hồi đầu tháng 2.1972 do Quân Đoàn 1 cùng với
các binh chủng Nhảy Dù, Thủy Quân Lục Chiến, Biệt Động Quân và Thiết Giáp bị
khựng lại bất lợi trong khoảng trung tuần cùng tháng. Tổng Thống VNCH Nguyễn
Văn Thiệu triệu hồi Tướng Trí từ mặt trận KPC về để trao cho ông quyền tư lệnh
mặt trận Hạ Lào thay thế cho Trung Tướng Hoàng Xuân Lãm. Tướng Trí như thường
lệ đứng nghiêm chào vui vẻ nhận nhiệm vụ mới, to lớn hơn, khó khăn hơn. Tuy
nhiên công vụ bề bộn ở Quân Đoàn 3 và diễn biến của chiến dịch KPC còn cần đến
sự hiện diện của Trung Tướng Trí. Trong một phi vụ quan sát hành quân, Trung
Tướng Trí bay trên một chiếc UH1 về hướng biên giới Miên-Việt. Nhưng ông không
biết rằng đó là chuyến phi hành cuối cùng. Khi chiếc UH1 bay ra khỏi không phận
Biên Hòa và đang tiến vào không phận tỉnh Tây Ninh thì thình lình nó lảo đảo
nghiêng ngửa, mất cao độ và đâm sầm xuống đất nổ tung lên. Một số các vị trí
dưới đất các chiến sĩ Mũ Nâu nhìn thấy một chiếc trực thăng bao bọc bởi khói và
lửa mất cao độ và rơi chúi đầu xuống cực nhanh. Không ai có thể ngờ đó chính là
chiếc trực thăng đang chở vị tướng lừng danh nhất của Nam quân. Trung Tướng
Trí, giờ đây là Đại Tướng Đỗ Cao Trí đã tuẫn nạn phi cơ cùng với toàn bộ phi
hành đoàn. Lại thêm một mất mát quá lớn khác cho quân lực VNCH. Có nguồn tin
cho rằng Tướng Trí bị mưu sát vì thanh danh quá lừng lẫy của ông. Nhưng theo
bản phúc trình của phái bộ MACV thì chính là do tình trạng thiếu kinh nghiệm
bảo trì phi cơ của các chuyên viên Việt Nam, Nếu Đại Tướng Trí không bất ngờ bị
tử nạn và ông ra Vùng 1 làm tư lệnh chiến dịch Hạ Lào Lam Sơn 719, biết đâu
lịch sử chiến đấu bảo quốc của người miền Nam và Vùng 1 Chiến Thuật sẽ được
viết bằng những trang chữ vàng chói lọi hơn. Nam quân dưới sự điều động thần
sầu của vị tướng tài sẽ đánh những trận lừng lẫy, đập nát các căn cứ tiếp liệu
quân sự quan trọng của Bắc quân nằm trên tục đường Hồ Chí Minh, từ đó Bắc quân
không còn tiềm lực để mở trận tấn công Việt Nam Cộng Hòa trong mùa Hè năm 1972.
Hai viên đại tướng cùng hy
sinh vì tổ quốc đã để lại một khoảng trống lớn trong cấp chỉ huy chiến trường
trong một thời gian dài và phần nào làm khựng lại đà tiến của hai Quân Đoàn 3
và 4 QLVNCH. Viên Thiếu Tướng Mỹ George Wear đã đưa ra nhận xét như sau để thay
cho lời kết thúc một chương sử u ám của QLVNCH: "Một khi mà QLVNCH được
chỉ huy tốt thì họ chiến đấu dũng mãnh như bất cứ quân đội nào. Họ cần những vị
chỉ huy biết cách hỗ trợ một cách thích đáng và lấy được lòng tin của lính
tráng thì với giá nào binh sĩ cũng sẵn sàng dâng hiến đời họ cho những giá trị
tuyệt đối của chiến thắng. Trung Tướng Thanh và Đại Tướng Trí chính là những
mẫu người ấy."
Phạm Phong Dinh
phỏng theo
David Fulghum, Terrence
Mailand
South Vietnam on Trial -
The Vietnam Experience.
Boston Publishing Company
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)