TÌNH THU
Thu sặc sỡ vàng ươm
trên sắc tía
Lá lìa cành luyến tiếc
thuở xanh tươi
Cánh bướm vờn hoa
chim hót mây trời
Hiu hắt gió giả từ
mùa nắng hạ
Từng chiếc lá ngập
ngừng rơi lã chã
Rãi lối mòn xào xạc
bước chân nai
Bước đường trần hay
cõi mộng thiên thai
Bao kỷ niệm rãi đầy
theo xác lá...
Thu gợi nhớ những đoạn
đời lang bạc
Bước lang thang
trong ký ức mơ hồ
Gởi Tình Thu đẹp tựa
những vần thơ
Ta thả mộng giữa rừng
thu bát ngát...
Ngư Sĩ
Hai Mươi Năm
Tuyết Vân
Hôm nữa Tháng Tư, Tổng Thống Joe Biden
chính thức cho hay sẽ rút về nước lực lượng Mỹ còn lại ở Afghanistan. Cuoc
chien nay da keo dai 20 nam. Tổng Thống Biden khẳng định “Đã đến lúc chấm dứt
cuộc chiến dài nhất lịch sử Mỹ”. Sau khi loan báo quyết định của mình, Tổng Thống
Biden viếng thăm nghĩa trang quốc gia Arlington National, đặc biệt thăm khu vực
có mộ phần của nhiều quân nhân Mỹ hy sinh trên chiến trường Iraq và
Afghanistan.
Đã 20 năm rồi sao? Nhiều người giật
mình tự hỏi trong đó có tôi. Đời sống ở đây bình yên quá khiến người ta gần như
không nhớ đến có một chiến tranh đang diễn ra ngoài kia.
Tôi vẫn còn nhớ buổi sáng của 9/11 20
năm về trước. Chắc chắn là ai cũng nhớ lúc đó mình đang làm gì khi hai tòa nhà
của World Trade Center sụp đổ. Khi nước Mỹ quyết định bước vào cuộc chiến ở A
Phủ Hãn nhiều người Việt mình đã lo rằng Mỹ sẽ bị sa lầy như Nga đã từng sa lầy
ở đây hoặc như Mỹ đã từng dây dưa ở chiến tranh Việt Nam vừa rồi.
Trong những năm đầu của cuộc chiến, mỗi
chủ nhật, chương trình ABC News vẫn dành những phút chót để đọc tên binh sĩ Mỹ
vừa mới hy sinh. Họ trẻ lắm, rất nhiều người chỉ 19 hay 20 gì đó. Những khuôn mặt
còn non nớt nhưng cuộc đời cắt ngắn. Đã nhiều lần tôi không dám nghe những bản
tin nầy bởi nó quá đau lòng.
Khi quyết định chấn dứt chiến tranh
đưa ra, Hoa Kỳ còn khoảng 2,500 người lính phục vụ ở A Phú Hãn. Kế hoạch rút
quân sẽ hoàn tất vào ngày 11 tháng Chín, đánh dấu 20 năm, từ cuộc tấn công của
Al-Qaeda vào New York and Washington năm 2001.
Tổng số binh sĩ đã chết ở Iraq và A phủ
Hàn khoảng 7,000 người. Lãnh tụ Al-Quaeda đã bị chính phủ Hoa kỳ truy tìm và cuối
cùng, 10 năm sau, bị giết chết. Ai cũng nghĩ rằng đã tới lúc phải chấm dứt
thôi. Hình như không ai phải bận tâm gì cả.
Tháng Tư, khi nước Mỹ kế hoạch rút
quân trong sự thờ ơ đồng ý của đại đa số dân chúng ở đây thì một ngày của tháng
Tư và nếu ngược về lại 1975, 20 năm chiến tranh ở Việt Nam có một sự chấm dứt gần
như tương tự. Và cũng như ở năm 2001, chắc là ai cũng còn nhớ mình đang ở
đâu,làm gì vào những ngày cuối cùng của tháng Tư, 1975.
Không ai nghĩ rằng chiến tranh A Phu
Hãn kéo dài đến 20 năm. Lúc đó, người ta cứ nghĩ đánh nhanh, đánh mạnh rồi thì
chấm dứt. Sự chấm dứt đó đã dùng dằng mãi cho đến nay. Thì cũng như chiến tranh
Việt Nam, nó không kết thúc ở năm 1975 mà còn kéo dài thêm 20 năm nữa trên một
hình thức khác.
Hôm nay, một buổi sáng còn rất sớm khi
tháng Chín chưa về, chúng ta biết rằng cuộc chiến đó đã chấm dứt. Tổng thống A
Phú Hãn, Ashraf Ghani, đã bỏ trốn, đất nước họ đã rơi vào Taliban. Tôi bàng
hoàng và đã hình dung ra được những gì sẽ xảy ra cho người dân A Phủ Hãn. Lịch
sử lại một lần lập lại chỉ sau hai mươi năm.
Cho dù sự kết thúc có diễn ra trong trật
tự như nước Mỹ đã kế hoạch, chiến tranh Á Phu Hãn không thật sự chấm dứt ở
tháng Chín năm nầy bởi những người lính khi trở về sẽ vẫn nhớ tới vết thương của
họ, trong thể xác hay tâm hồn, chiến trường đã để lại. Và nhất là, họ sẽ nhớ vô
cùng đồng đội mình đã nằm xuống, những người lính tuổi còn rất trẻ, đã cùng với
họ trên tuyến đầu lửa đạn. Những người lính đã chẳng được trở về với gia đình
và tìm kiếm tạo dựng lại cuộc đời mình. Chẳng phải hai mươi năm vừa qua, có nhiều
cựu chiến binh đã phải sống trong ám ảnh đó sao.
Hai mươi năm chiến tranh Á Phu Hãn làm
tôi nghĩ tới hai mươi năm chiến tranh ở Việt Nam. Nhìn lại mới thấy được từng
cá nhân lớn lên đều bị chiến tranh quay cuồng và thay đổi.
Hai mươi năm đó chúng ta đã ở đâu, làm
gì và đi về đầu?
Năm ba tôi và hai bác của tôi cũng như
những người trai trẻ khác trong làng phải bỏ quê đi lánh nạn, cũng tưởng chỉ đi
vài năm rồi về, nào ngờ, nó kéo dài đến mấy mười năm sau mới có được hy vọng.
Cái năm ba tôi được về lại thăm quê thì ông bà nội tôi đã không còn nữa. Khi ba
tôi thắp nhang lên vái ông bà trong lòng ông chắc hẳn phải đau buồn lắm.
Khi cậu tôi và những người cùng trong
thời gian đó đi tập kết thì cũng tưởng chỉ đi hai năm rồi về, có biết đâu cái
hai năm đó trở thành hai mươi năm. Những gia đình thiếu bóng người cha trong bữa
chiều ăn cơm hay những người mẹ phải một mình bương chải, cứ như vậy, ngày
tháng trôi qua cho tới hai mươi năm. Rồi lịch sử lại một lần nữa lặp lại. Nhiều
gia đình khác tiếp tục cái nghiệt ngã của sinh ly tử biệt là đau buồn cho đến gần
20 năm tiếp.
thương ta chớ học theo người cũ
hóa đá làm chi uổng một đời
(Nguyễn Thanh Châu)
Hoa bưởi, hoa tầm xuân có nở?
Mười năm, cây có nhớ người xa?
(Tô Thùy Yên)
bên kia biển là quê hương tôi đó
rặng tre xưa muôn tuổi vẫn xanh rì (Du Tử Lê)
Những người còn lại sau chiến tranh dù
A Phú Hãn hay Việt Nam vẫn cứ là ám ảnh của những gì bi thương nhất. Hai mươi
năm. Con số như một định mệnh cho rất nhiều thế hệ. Khi bước vào tuổi 60, tôi
nhận ra rằng, hai mươi năm đầu tiên của cuộc đời là cái dấu ấn làm nên con người
đó. Tôi quay quắt nhớ về thời lớn lên, cắp sách đi học, mơ ước của tuổi trẻ. Những
năm sau này, khi gặp lại các bạn bè xưa, thì tình cảm của thời lớn lên vẫn cứ
sâu đậm thân thương lắm. Tôi tin rằng, hai mươi năm đầu tiên của cuộc đời là thời
gian rất quan trọng. Chỉ tiếc rằng có những người lính đã chẳng phải sống quá
tuổi đôi mươi hay có những người lính đã không sống đến tuổi sáu mươi để nhìn lại
đời mình. Chúng ta sẽ không thể nào quên họ được.
Tuyết Vân
NHỮNG MÙA TRUNG THU
DTDB
Em
ra đời mùa thu năm 1970, vào ngày rằm tháng tám Âm lịch. Đem so với ngày dương
lịch đúng y chang trong tờ giấy khai sanh của em. Mẹ thường kể cho cả nhà nghe,
vào những lúc vui nào đó hay là ngày mừng sinh nhựt của em:
- Nằm trong nhà bảo sanh
mẹ nghe tiếng hò, tiếng hát, tiếng reo vui rộn rã của thiếu nhi cùng tiếng
phèng la, tiếng chiên trống múa lân của đoàn dâng cộ đèn mừng Tết Trung Thu,
hay Tết Nhi Đồng của nước ta thuở đó, vào thời Việt Nam Cộng Hòa. Theo lẽ mẹ đặt
cho con cái tên là Thu, là Nguyệt, là Hằng, là Nga, là Thu Nga, là Thu Hằng, là
Nguyệt Thu hay Thu Nguyệt… Mới đúng nghĩa với ngày sanh tháng đẻ của con gái mẹ.
Nhưng lần về thăm đâu hai tháng trước khi con chào đời, lúc ra đi, ba đưa cho mẹ
phong thư, bảo chừng nào làm khai sanh thì dở ra mà xem... Trong thư, ba đã đặt
tên cho con cái tên rồi!
Mẹ em chép miệng trầm ngâm một hồi, tiếp:
- Quê hương mình chinh
chiến triền miên. Ba con theo đơn vị đóng quân mãi ở miệt rừng U Minh Thượng, U
Minh Hạ… tận Cà Mau lận. Tội nghiệp ba, biết khoảng giữa tháng đó đứa con đầu
lòng chào đời, mà ông hằng mong đợi nhưng vẫn không ở nhà được, để nghe “Con khóc oa, oa… khi lọt lòng mẹ. Còn ông bà, họ hàng thì cười tươi vui mừng đón
con…”
Em lớn khôn dần trong vòng tay mẹ, và tình thương yêu vô bờ của
hai đấng sanh thành. Ba em làm lính chiến luôn xa nhà, cả trong những mùa Trung
Thu là ngày ra đời con gái cưng của mình, mà ông cũng ít khi có dịp về nhà vui
với vợ con...
Rồi mùa Trung Thu năm em vào học lớp Năm (lớp một) của trường nữ
Tiểu học Trưng Vương. Đó là ngôi trường nữ, hai tầng có vách tường, mái ngói
màu gạch tôm, khang trang nằm trên đường ông bà Nguyễn Trung Long (Mỹ Tho). Đường
nầy đi ra bến bắc Rạch Miễu qua sông có nhiều cồn nhỏ, cồn lớn… cồn Ông Đạo Dừa,
rồi đi về tỉnh Bến Tre.
Địa phận tỉnh Định Tường có Thành phố Mỹ Tho, nổi tiếng hiền hòa
nằm mơ màng trên nhánh của dòng sông Cửu Long… Mà những câu hò, câu hát bình
dân khen ngợi ở nhiều khía cạnh nào đó về thành phố yên bình và êm ả nầy:
“Mỹ Tho đẹp lắm, đi tắm Cầu Dầu/ Anh hỏi em đang ở nơi đâu? Để
cha mẹ anh đến cau trầu cưới em…” Hoặc: “Mỹ Tho có kẹo hột điều/ Có cô thôn nữ mỹ miều
dễ thương/ Ai về Chợ Cũ, Trung Lương/ Hồng đào chín mộng, có đường mạch nha/
Đêm thu đẹp ánh trăng ngà/ Mái chèo dưa đẩy
qua nhà thăm em…” Và miệng truyền miệng trong dân gian: “Đèn Sài Gòn ngọn xanh ngọn đỏ/ Đèn Mỹ Tho ngọn
tỏ ngọn lu/ Anh về học lấy chữ nhu/
Chín trăng em đợi, mười thu em chờ…”
Ở xứ mình, thường tiệm buôn bán trong các chợ, chủ nhà ở phía
sau, hoặc trên lầu, còn phía trước, mặt tiền thì bày hàng để buôn bán.
Mỗi năm, cứ vào cuối tháng sáu, đầu tháng bảy Âm lịch là thành
phố Mỹ Tho trong các cửa tiệm thấy rõ rệt màu sắc tươi vui rộn ràng. Bởi các
dãy phố tiệm ở chợ gần như đều trưng bày bán các loại bánh Trung Thu. Họ còn
treo bán đầy đủ các loại lồng đèn giấy màu sặc sỡ, có vẽ thêm hoa, bướm hoặc những
nét đặc biệt lên hình dáng mỗi thứ lồng đèn như: Đèn kéo quân, đèn cá chép, đèn
con rồng, đèn ngôi sao, đèn máy bay, đèn xe tăng, thiết giáp, đèn tàu, đèn chuồn
chuồn, đèn trái bí, đèn xếp…
Bánh trung thu thập cẩm có bốn trứng, ba trứng, hai trứng, một
trứng hột vịt muối để trong nhưn có lạp xưởng, thịt khô, vi cá… đó là những
bánh mặn. Còn bánh trung thu thập cẩm chay không có thịt và hột vịt, bánh nhưn
đậu đỏ, nhưn mứt… cùng bánh dẻo nhưn hột sen, nhưn đậu xanh…
Riêng em thích nhứt vẫn là bánh ông Địa. Chắc là bánh có hình
dáng như ông Địa trên bàn thờ nên gọị là bánh ông Địa? Trên đầu bánh có sợi chỉ
đỏ dài để xách trên tay, để đeo vào cổ. Bánh ông địa ăn ngọt, giòn thơm mùi
trái vị, ngũ vị hương, mùi quế… rất đặc biệt.
Trong dãy phố công chức đó, có nhà của
gia đình em ở. Vào tối mười ba, mười bốn, rằm tháng tám là trẻ con đốt lồng đèn
cầm tay chạy chơi quanh xóm. Nhà nhà treo lồng đèn trong nhà ngoài ngõ, hương
khói nhang, mùi bánh trung thu thơm tho cúng ở bàn thờ Ông Thiên, cùng mùi trà
Tàu, hoa, quả… thơm lừng phảng phất trong gió thoảng bay.
Em vui vẻ tung tăng chạy nhảy, theo đuôi
các bạn quanh quẩn trước sân của năm bảy căn nhà quen biết gần bên, ở trong xóm
chớ không dám đi xa hơn. Vì mẹ đã căn dặn em từ mấy ngày trước:
- Tối con được đốt lồng
đèn chơi trong vài nhà gần, để khi mẹ gọi thì nghe mà lên tiếng… Không được đi
xa, mẹ gọi không có tiếng trả lời của con mẹ sẽ lo... thì sẽ có đòn nghe chưa!
Em vâng dạ nghe lời, vì không phải mẹ em
không có lý do… Bởi gần đây giặc giã càng sôi động… Đêm đêm Việt cộng thường
pháo kích ầm ầm vào thành phố… Đạn pháo vô tình tàn phá nhà cửa, thây phơi, máu
đổ… khiến sanh linh đồ thán, trời sầu, đất thảm. Và từ đó tuổi thơ em... sớm
nhuốm màu chinh chiến đau thương!
Đã hai mùa Trung Thu rồi, bận rộn ba em không về! Vì đoàn quân ba
em trấn giữ, chặn thù… khi ở Vị Thanh, Cờ Đỏ (một địa danh ở mền Tây), khi Tịnh
Biên, Đồng Tháp Mười nơi nổi tiếng “đỉa lội
như bánh canh”. Còn thường trực ở chỗ có “muỗi kêu như sáo thổi” và nhiều con vắt… Đó là rừng U Minh Thượng,
U Minh Hạ… Bởi ba em là lính chiến thuộc Sư Đoàn 21/BB, còn có biệt danh nghe
hay và oai hùng lắm là Sét Miền Tây
đó mà.
Hôm nay, vài ngày rằm tháng Tám “Mùa Trung Thu, Tết nhi đồng” của
chúng em. Khi trời nhá nhem chạng vạng thì phố xá đã lên đèn… Tiếng hát vang
vang rền vọng, tiếng chiên trống lân giục giã trên các nẻo đường của thành phố,
làm lòng dạ em nôn nao, náo nức, rồi em nhãy lưng tưng, hát líu lo bài ca về
Trung Thu như mấy đứa nhỏ nhà kế bên…
Mấy đứa cùng xóm đến trước hàng rào nhà, rủ rê em nhập bọn đi
dâng cộ đèn, hoặc cầm đèn qua nhà chúng chơi. Nhưng nghe lời má dặn, và nhớ ba
khiến em muốn khóc quá! Em lắc đầu xua tay nguầy nguậy có ý bảo với chúng là em
không đi đâu.
Ba em đang dãi dầu ngoài trận tuyến! Với những người lính chiến
như ba thì làm sao có ngày lễ. Cho dù là lễ Tết hay phép thường niên cũng vậy,
ít khi được như ý… Ba em chợt đi, chợt đến bất ngờ ghé thăm nhà chớ không hẹn
trước khi nào sẽ trở về.
Đêm nay các nhà trong xóm đều đốt lồng đèn trước cửa. Hương trầm,
bánh, trái, hòa với mùi thơm của nước trà Quam Âm Kỳ Chưởng… Nhà nhà ấm cúng mừng
đón Trung Thu. Riêng nhà em lạnh lẽo vắng vẻ buồn tênh, má không đốt đèn ở sân
trước dù là đèn điện.
Chiều đi học về sau khi ăn cơm, má còn căn dặn em:
- Con ra sân đốt lồng đèn
chơi một mình, đừng đi đâu nghe… Nhà mình ba không về, nên đêm nay không có mừng
Trung Thu. Ít bữa ba về mình sẽ ăn Trung Thu muộn, nghe con…
Em cầm lồng đèn đi tới đi lui trong sân nhà với chú mèo tam thể,
“meo, meo…” tiếng kêu, quấn quít bên chân em. Gió hiu hiu mát rượi, đưa đẩy cây
lệ liễu hông nhà, làm những cành lá tha thướt lay động lồng bóng trăng tròn in
trên sân. Trăng thu đêm nay rực rỡ tỏa ánh sáng thanh thoát xuống muôn loài
trên trần thế, nhẹ nhàng êm ả...
Em nghe trẻ hàng xóm hát những bài Trung Thu: “…Đêm Trung Thu em đốt đèn đi chơi… Em đốt
đèn đi khắp phố phường… Đèn Ông Sao với đèn cá chép, đèn thiên nga với đèn trái
bí…”
Và em còn nghe anh chị con nhỏ Bạch Nhạn nhà bên cạnh hát ca...
khiến em ganh tị thấy mắc ghét lắm! Em cũng biết hát vậy chớ bộ! Em liền rống họng,
cất tiếng hát lanh lảnh, vang vang... cố tình cho tụi nó ngán chơi:
“Hôm nay đêm rằm, rằm
là rằm tháng Tám? Ông Trăng kia đã lên cao rồi ông nhìn chúng em ông tủm tỉm cười!
Ông Trăng ơi, nầy ông Trăng ơi, xuống đây với chúng em cùng vui chơi! Ông Trăng
ơi nầy ông Trăng ơi, Xuống đây chúng ta cùng ca hát vang trời… Có chi nữa
không? Có trống ếch cà lùng tùng xèng… Có chi nữa không? Có bánh ngọt thơm phưng phức… Có chi nữa
không? Có những đèn Trung Thu ở miền Nam tự do, ấm no hạnh phúc… ông Trăng ơi!
Ông Trăng ơi, xuống đây với chúng em cùng vui chơi… Xuống đây chúng ta cùng ca
hát vang trời… ông Trăng ơi… nầy ông Trăng ơi, ơi…”
Tiếng vỗ tay lớn và nhanh, làm em ngạc nhiên quá đỗi! Mèn ơi, ai
mà vỗ tay khen tặng em dữ vậy cà? Chắc chị anh mấy con nhỏ hàng xóm chớ gì? Chớ
tụi nó thì còn khuya à, chúng nó ganh tị chẳng thèm nghe em hát, thiếu điều muốn
bịt hai cái lỗ tai lại nữa kìa, chớ ở đó mà chúng vỗ tay khen em hát bao giờ…
Nhưng chao ôi, sừng sững lồng dưới ánh trăng rằm lộng lẫy! Người
lính chiến hiên ngang, oai phong đứng đó! Ông mặc bộ trây-di màu cỏ úa, đầu đội
nón sắt, và trên thắt lưng cây súng nhỏ… Giầy sô cao ống bám bụi đường xa, mùi
nắng cháy khen khét quen thuộc… ông trìu mến nhìn em mỉm miệng cười! Rồi ông
hơi khum lưng xuống, đưa hai tay đón chờ…
Thảy cái lồng đèn dưới sân, em phóng tới ôm chầm thật chặt lấy
ba. Hôn tứ tung lên mặt, lên mũi, lên ngực, lên áo ba…
Giọng em rộn ràng, vui mừng và ơi ới gọi lớn:
- Mẹ ơi, mẹ ơi ba về! Ba
về, ba về mẹ ơi…
Trong nhà nhanh chân bước ra tới hàng
ba. Mẹ nhìn hai cha con em nở nụ cười mà mắt hoen dòng lệ hạnh phúc. Thế là đèn
điện nhà em được thắp sáng! Lồng đèn treo hai bên cửa trước, sân sau được ba
châm lửa đốt đèn cầy. Ánh lửa dạ giấy màu, hồng, vàng, tím, xanh… tươi trẻ, vui
mắt. Trong nhà mẹ lúi húi nấu nước châm trà, cắt bánh trung thu… Em vui mừng chạy
qua mẹ, rồi chạy sang ba… Em ôm cổ ba, nói cười líu lo như con chim chích chòe
vào buổi bình minh nắng ấm… Nhà em, những nhà trên trần thế được thắp sáng ánh
trăng vàng thanh thoát của đêm Trung thu.
Ngày
30 tháng 4 năm 1975 miền Nam bị giặc cưỡng chiếm! Năm đó trẻ con chúng em không
có lễ Trung Thu! Ba em bị bắt tù cải tạo… nhà cửa em trống trơn vì phải bán lần,
bán hồi các đồ vật trong nhà… Rồi má em đi bán chợ trời… Đó là kế sinh nhai duy
nhứt của mẹ con em, và chắt chiu dành dụm để dành đi thăm nuôi ba.
Những năm về sau, vào đêm rằm tháng tám
không ai còn nghe tiếng hát hò, trống múa lân của đoàn dâng cộ đèn nữa. Chợ búa
không có bánh trung thu bày bán tự do khắp nơi như xưa. Có chăng họ chỉ làm
chui, bán lén… vì đó là mặt hàng xa xí phẩm! Thành phố em ở nhà nhà xác xao, cửa
đóng then gày dưới trăng. Mặc dù ánh trăng thu vẫn sáng tỏ nhưng lòng em sao cảm
thấy dìu dịu hắt hiu buồn! Những đứa nhỏ hàng xóm sống gần nhà em thưa dần, vì
chúng theo gia đình về quê ngoại, quê nội, hoặc đi kinh tế mới… Và em không có
đèn lồng trái bí dễ xếp cất, dễ đốt mẹ mua cho như những năm qua!
Sau bao nhiêu năm giặc chiếm miền Nam. Là bấy nhiêu năm ba em bị
giặc nhốt trong tù cải tạo! Hôm nay không định trước, mẹ dắt em đi thăm ba, lại
lọt đúng vào ngày rằm của mùa Trung Thu.
Mẹ con em vượt qua biết bao nhiêu chặng đường lồi lõm có khi đi
bằng xe hơi. Có lúc lội bộ, có lúc bằng xe tàu mo, đò chèo… Khi thì mẹ gánh em
ngồi trong thúng bên đầu gióng nầy, đầu gióng kia chất chồng đồ ăn, áo quần cũ,
thuốc men.
Mẹ và em đi từ một hai giờ khuya đến chiều tối ngày sau mới đến
nơi! Khi đến trại tù thì đã quá giờ thăm nuôi, mẹ con em và một vài bà khác
cùng cảnh ngộ cũng đi thăm nuôi chồng con. Những kẻ lỡ bước chúng em được chủ
vườn ở gần trại tù (cách mấy cây số) tốt bụng cho ngủ trong trại ruộng của nhà
họ.
Tối đó, mọi người lỡ đường vùi mình vào đống cỏ khô dưới nền đất
sét nứt nẻ, thiếp đi vì mệt mỏi… May mà cả đêm qua trời không mưa, nhưng gió
núi tê tái lạnh lùng rung cây ào ào.
Hai mẹ con em nằm chèo queo một góc trong tại ruộng không vách,
không phên. Em nhìn trăng qua nhiều lỗ trống không trên mái chòi. Trăng rằm lên
cao, càng lên cao ánh trăng càng sáng vằng vặc. Sương khuya xuống mịt mù đỉnh
núi và chập chờn trên dải đồi mờ ảo xa xa. Tiếng côn trùng về đêm, hòa cùng tiếng
dế tỉ tê… Những con chim ăn đêm bay qua ẩn hiện mịt mờ, kêu oang oác trên trời
cao, cùng tiếng gió hú qua đồi làm xào xạc nhành cây lá chung quanh, khiến em sợ
hãi rúc vào lòng mẹ.
Để rồi sáng dậy ra mặt, tay, chân… người nào cũng đầy vết muỗi cắn.
Bầy muỗi đêm qua được ăn bữa giỗ no nê! Chúng thiệt là ác độc, nỡ đành hút máu
của những kẻ lỡ đường ngủ trong trại ruộng!
Mẹ em lồm cồm ngồi dậy khi nghe vẳng tiếng gà gáy trong xóm xa…
Bà sửa soạn lại túi nải chờ rạng đông đi vào trại tù thăm chồng. Bỗng bà thấy
hai bóng đen lù lù xuất hiện khi mờ khi tỏ trong màn sương sớm. Càng lúc họ đến
càng gần… mẹ em sợ quá gọi mấy người kia thức dậy, để cùng đối phó nếu rủi gặp
kẻ xấu, hoặc chuyện không may!
Họ càng đến gần trời cũng sáng thấy rõ hơn… Thì ra là hai người
thanh niên đi giỡ bẫy chim, chuột, gà rừng… Nói chuyện một hồi thì mấy bà cùng
mẹ con em vào nhà cha mẹ họ là chủ trại ruộng nầy để xin nước uống…
Mẹ nhớ lại đã bao nhiêu năm rồi đây là lần đầu đi thăm nuôi chồng.
Ba đói khổ lắm mẹ liền cởi chiếc nhẫn cưới bằng vàng 18K đang đeo trên ngón tay
áp út ra. Đó là di vật sau cùng của ba tặng bà trong ngày đính hôn! Mẹ đem đổi
lấy con gà giò (gà mới lớn nhổ lông xong, còn hơn nắm tay) và lít gạo trắng của
chủ nhà… Rồi mượn nồi niu của họ làm gà rô ti và nấu nồi cơm còn nóng hổi đem
cho ba em!
Bao nhiêu năm tù tội… Đến bây giờ vợ, chồng, con mới gặp lại
nhau! Má em khóc sướt mướt chẳng nói nên lời! Ba ôm em vào lòng nghẹn ngào thổn
thức… Ba trông thật tiều tụy, ông ốm gầy, tay chân lỏng thỏng, mặt mày hốc hác,
mắt hõm sâu, da đen chì, mét chẹt, nắng cháy nám đen… Chân tay ghẻ chốc, thẹo
vít chỗ lành, chỗ lở… Ba già quá nhiều! Nếu bất ngờ gặp ngoài đường không ai
nói, chắc em sẽ không nhận ra, và sẽ không tin tù nhân đó chính là cha của
mình! Em xót xa thương ba vô cùng, ôm chặt ba nức nở khóc òa…
Gần hết giờ thăm nuôi, mẹ đưa cho ba tất cả đồ đem theo, trong
đó có con gà được chặt ra làm bốn và nồi cơm đầy… Ba em múc hết nồi cơm, cạo lấy
luôn cơm cháy, đưa nồi không còn dính một hột để chút nữa đây trên đường về má
em ghé trả lại người cho mượn. Ba lấy hai cục thịt gà (nửa con) đưa cho má và
em. Mắt u buồn và rưng rưng dòng lệ mỏng, ông nhẹ giọng bảo:
- Em và con đem theo ăn
trên đường về. Chắc con và em đói khổ lắm? Thôi mẹ con về đi, anh sẽ giữ gìn sức
khỏe. Đường quá xa xôi, khó khăn đừng… đừng có lên thăm nữa!
Mẹ em nước mắt dâng tròng, lật đật lấy gà để trở vào gói cho ba,
mếu máo nói:
- Ở nhà không gì vất vả cả,
chỉ lo cho anh thôi. Anh đem gà vào ăn đi. Mẹ con em tới bến xe sẽ mua ăn, thiếu
gì đồ ăn họ bán…
Dáng ba thất thểu đi vào trại tù… Và cửa tù từ từ kéo đóng lại!
Mẹ em nát dạ tan lòng đứng nhìn theo, rồi lủi thủi dắt con ra về. Vừa đi bà vừa
lau dòng lệ đau thương lã chã chảy dài xuống má, còn em nước mắt cũng trào
tuôn… Đường về nhà em còn xa xôi lắm, lại gặp cơn nắng cháy, mưa sa! Hai mẹ con
không ai nói với ai lời nào, mỗi người theo đuổi ý nghĩ riêng của mình… Trong đầu
óc thơ ngây bé nhỏ của em lúc bấy giờ!
Ba em ngày xưa là sinh viên, bởi “Đất nước lâm nguy/ Thất phu hữu trách” nên học nửa chừng thì vào
quân ngũ. Ba em có giành dân lấn đất hay cướp giựt của ai đâu! Vậy thì ba em có
tội tình gì, phải chăng tội ông làm bổn phận người trai trong thời loạn vì an
nguy của gia đình và bảo toàn lãnh thổ? Giờ đây họ bắt nhốt trong tù nơi xa xôi
hiểm trở? Để ba em và đồng đội đau không thuốc uống, đói không có ăn, lạnh
không đủ ấm! Lại bị nhốt trong vùng hoang dã đìu hiu đi cả ngày không thấy bóng
người như thế nầy...
Đi gần đến tối mà mẹ con vẫn chưa đến nhà. Giờ đây em vừa khát
và mỏi mệt cả tứ chi, và đói bụng, mẹ chép miệng bảo:
- Ráng nhịn về nhà sẽ có
đồ ăn, vì mẹ chỉ còn đủ tiền để đi xe thôi. Lúc nãy mẹ định bới cơm cho ba, còn
miếng cơm cháy mẹ con ăn cho đỡ dạ trên đường về. Nhưng thấy ba vét sạch nồi
cơm nên mẹ làm thinh! Tội nghiệp ba ở trong tù đói khát nhọc nhằn lắm con ơi…
Nói đến đó, mẹ em nghẹn lời sụt sùi dòng lệ khổ! Về đến nhà, em
không sao ngủ được. Hoàn cảnh trại tù, ba em và đồng đội của ông bị hành hạ đọa
đày cứ lởn vởn trong đầu óc thơ dại của em. Từ đó nỗi hờn oán nhen nhúm ngày
càng lớn trong tâm hồn: “Em sẽ không bao
giờ! Phải, không bao giờ em quên, và không bao giờ tha thứ cho những kẻ đã đày
đọa ba,cùng những đồng đội của ba em…”
Vào rằm tháng Tám năm sau, em thẫn thờ ngồi bên cửa sổ vò võ nhìn
bầu trời cao rộng, trong sáng ánh trăng thu! Và con mèo tam thể dễ thương đó, vẫn
cào, kéo lai quần em. Nó chạy nhảy tung tăng, kêu “meo, meo…” giỡn trăng như để
làm vui lòng cô chủ nhỏ. Thấy em buồn, má cũng chẳng vui gì hơn! Một lúc sau,
bà tìm ra cái lồng đèn trái bí mấy năm trước đã cũ mèm, giấy dán đổi màu và bị
chuột cắn tưa mấy lỗ. Nhớ lại lâu lắm rồi, em đã cẩn thận nhét cái lồng đèn đó
dưới chót, ở trong thùng tập vở, sách truyện, và báo cũ của ba em.
Đã mấy mùa Trung Thu qua đi, ba em vẫn chưa được thả về. Em lơ
là nhìn cái lồng đèn nghe chừng xa lạ, mà cảm thấy lòng xao xác héo hắt buồn
loang! Làm sao em vui được khi ba em còn bị đày nơi rừng sâu Việt Bắc, nơi nổi
tiếng rừng thiêng, và nước độc! Nước độc đến nỗi, từ bờ suối bên nầy, lội qua bờ
suối bên kia thì lông chân bị rụng hết! Ở đó họ chỉ uống được nước mưa... và có
khi đi cả mấy tháng trời, cũng không thấy bóng sơn nhân, hay lâm nhân…
Em lại càng xót xa đau buồn nhức nhối hơn! Mỗi khi nửa đêm trở
giấc, em nghe mẹ khóc lén, khóc thầm! Thế nhân dù có buồn vui! Nhưng đêm nay
trăng thu vẫn ngạo nghễ lên cao. Càng lên cao, trăng càng trải ánh sáng ngà ngọc
xuống muôn loài. Gió thu vẫn nhè nhẹ man mác và mây thu vẫn bàng bạc bay bay về
phương trời vô định... Những cánh chim đêm thu in chập chờn trên không gian và
hối hả bay đi… Chúng như ngầm hiểu nỗi thống khổ đoạn trường của con người theo
vận nước nổi trôi! Và cảm thông trời miền Nam tự do ấm no đã không còn nữa… Ôi
đến cả loài chim muông mà còn biết buông tiếng kêu áo não, oán, hờn, trách, hận...
đau thương!
Sau khi ba em được thả về, gia đình đùm túm theo thuyền chài vượt
biển Đông! Mười mấy ngày lênh đênh trên biển cả, gió dồn, sóng dập, đói khát thảm
thê. Tưởng chừng cả gia đình dìm dưới mồ huyệt lạnh của đại dương rồi… Hành
trình vượt biên trùng trùng hiểm nguy thừa chết thiếu sống! Nhờ Ơn Trên, rồi
gia đình em cũng trôi giạt vào Nam Dương (Indonesia) quần đảo với những thuyền
nhân chung chuyến tàu.
Sống lang thang từ đảo nầy qua đảo khác: Pacikata, Terrempa, Ku
Ku, rồi Galang (Trung tâm tị nạn Cộng sản vùng Đông Nam Á) Tại trại tị nạn
Galang, nếp sống của người tị nạn Cộng sản có quy củ và khá hơn về nhiều mặt.
Nhứt là vấn đề y tế! Nơi đây có trường học dạy Anh văn, có nhà thương, có nhà
thờ, có chùa… Có văn phòng Cao ủy tị nạn làm việc, để nhận người vào đệ tam Quốc
Gia… Và nhiều tiệm buôn bán gia dụng nấu ăn của dân bản xứ… dần dà có quán phở,
quán hủ tíu, quán nhạc, quán cà-phê, quán sinh tố…
Galang là một trong những hòn đảo đẹp của Nam Dương. Chùa được cất
trên đồi cao gần các dãy trại, để dân tị nạn dễ dàng chiêm ngưỡng và cúng bái.
Ngôi chùa khang trang có nhiều tượng phật cao lớn hơn người… được tàu và trực
thăng chở đến… Phí tổn của ngôi chùa nầy, nghe đâu do các thương gia ở Nam
Dương và Singapore góp gom để xây cất.
Sáng sớm và chiều tối nào em cũng theo ba má lên chùa. Vì trên
chùa gió mát, và đôi khi em được các sư cho trái cây hoặc bánh, kẹo… của bá
tánh đã cúng Phật. Ở đảo đói khát thấy mồ, em thèm đủ mọi thứ, hôm nào được các
sư cho đồ ăn dư của Phật thì em mừng húm! Em nghĩ bụng đồ ăn thừa của Phật sẽ
được phước đức (và má em cũng nói như vậy).
Phía sau chùa chừng hơn trăm thước cao, phóng tầm mắt nhìn,
chúng ta có thể thấy rõ bốn hướng của biển cả mênh mông vô bờ, vô tận… Và em cảm
thấy tâm hồn mình dạt dào hạnh phúc mỗi lần có dịp đứng bên ba má em nhìn hoàng
hôn xuống. Mặt trời chiều ráng màu đỏ nghệ có hình bầu dục như quả trứng gà,
treo lơ lửng trên nền trời nhiều mây có vân ngũ sắc ở hướng tây. Nắng vàng trải
trên mặt thủy triều của đại dương bao la xanh ngát một màu, và ánh nắng lung
linh chấp chóa lúc mây tạnh gió yên.
Vào những buổi sáng mờ sương, biển thanh thoát và hiền dịu vô
cùng… mặt nước lăn tăn gợn sóng theo từng đợt gió đùa… Nền trời trong như ngọc,
lác đác từng làn mây trắng mỏng như nằm bất động có pha những sắc màu rực rỡ do
những tia nắng bắn ra từ mặt trời cao ngạo vừa nhú lên ở phương đông. Rồi sương
mờ dần tan, chỉ trong chốc lác thôi… biển tịnh yên, mặt biển xanh lơ, và vầng hồng
rạng rỡ cho nắng ấm... gió the the man mác lay nhẹ chòm lau, khóm đước hòa cùng
lá thông reo dọc bờ biển tạo ra âm thanh êm ấm dễ chịu vô cùng…
Hải âu xoãi cánh bàng bạc loang loáng trong ánh bình minh… “Chim én không làm thành mùa xuân/ Nhưng có
chim én mùa xuân thêm phần ý nghĩa” Ở chốn hải đảo nầy, em xin nói lên thiển
ý của mình rằng: “Nếu biển không có cánh hải âu thì biển cả mất đi phần thi vị”.
Có hôm dưới mái hiên chùa, em phóng tầm mắt nhìn trời biển động!
Gió thổi vùn vụt, cây cối ngả nghiêng. Sấm ầm ầm, sét nổ giòn, những tia chớp
sáng lòe lên rồi phụt tắt! Mưa nặng hột tầm tã ào ào. Biển nộ cuồng từng cột
sóng dâng cao như muốn đảo lộn càn khôn! Thật dễ sợ cho sự nổi trận lôi đình của
Thủy Long Vương trong lòng biển cả(?) Em ngồi co ro, chợt nhớ câu: “Đời không đau khổ đời vô vị/ Biển chẳng
phong ba, biển chẳng hùng”.
Thuở đó gần cuối năm 1979, đảo Galang có mấy chục ngàn người dân
tị nạn Cộng sản, đại đa số là từ miền Nam Việt Nam. Họ bôn đào khi miền Nam bị
Cộng sản và Việt cộng cưỡng chiếm! Nơi trại tị nạn, ba khéo tay làm cho em cái
lồng đèn trái bí bằng lon nhôm coca-cola, trong mùa Trung Thu ở trên hải đảo
Galang. Lon nhôm sau khi rửa sạch, lau khô, ba em kiên nhẫn dùng nhiều cục đá
có cạnh nhọn, bén… Ông đục từng đường dài, nhắm sao cho ngay và đều… Ba ngồi cả
ngày trời tẳn mẳn đục, chà cạnh cho hết bén… Rồi nhẹ tay bóp cho những cọng lon
nhôm cong (không gãy) mà ông đã bỏ không biết bao nhiêu cái lon nhôm. Bị xuể
tay, rướm máu mới làm được một cái lồng đèn trái bí, tạm vừa ý cho con gái
mình!
Chiều đến cầm lồng đèn trái bí ba làm cho, lòng em tươi vui phơi
phới như hoa nở mùa xuân. Lon ton theo bọn trẻ con (tị nạn) trên đảo đi dâng cộ
đèn vòng vòng trong các trại do những anh chị hướng dẫn... Ôi hải đảo phủ ánh
trăng thanh thoát giữa vùng mây nước, có tiếng sóng biển bủa rạt rào, tiếng gió
vi vu hòa cùng tiếng hát mừng Trung Thu vang dội, rền vọng ngút trời xanh… Của
những đứa trẻ đã cùng gia đình trốn chạy khỏi vùng Cộng sản để đi tìm phương trời
tự do…
Đêm Trung Thu đó, chúng em được ăn nhiều bánh kẹo, uống nước
trái cây thơm ngọt, từ các nhà hảo tâm của xứ người chở đến cả tàu, cả xe đến tặng.
Họ còn đem cho cả lồng đèn làm đủ kiểu hình thù các con vật… được sơn phết, dán
giấy, vẽ, tô đẹp đẽ, màu sắc rực rỡ, chói lộng hấp dẫn và quyến rũ vô cùng…
Nhưng em không nhận đâu, bởi ba đã làm cho em lồng đèn trái bí bằng lon nhôm rồi.
Em quý cái lồng đèn nầy hơn tất cả mọi lồng đèn trên thế giới, trong mùa Trung
Thu. Bởi cái lồng đèn trái bí bằng lon coca làm thành đó, ngoài tốn nhiều công
sức, còn là tâm ý và gói ghém cả tình cha thương con của ba em…
Mùa Trung Thu ở trại tị nạn Cộng sản Galang, khắc ghi đậm nét
trong đời, và cho em niềm nhớ không nguôi… Nó sẽ làm hành trang em mang theo
trong ký ức trên khắp quãng đường lưu lạc.
Thời gian qua mau quá, mới đó mà đã mấy mươi năm ở xứ người. Ba má vất vả nuôi dưỡng chăm lo cho con học
hành đỗ đạt nên người. Ngày nay em đã thành nhân, ông bà có cháu ngoại để bồng
bế thương yêu, nuông chiều. Dòng thời gian thắm thoát cứ trôi mãi trôi, nay ba
má em đã ngoài tám mươi! Ông bà ở tuổi “Bát
thập cổ lai hy” Cái tuổi dễ bịnh hoạn, và gần đất xa trời khiến em buồn đau
thắm thía trong lòng, mỗi khi nghĩ đến! Nhưng phải làm sao đây? Vì đó là định
luật của tạo hóa, mà trót sanh ra làm kiếp con người thì kẻ trước, người sau
không một ai tránh khỏi!
Rồi ngày đó cũng đã đến, một mất mát lớn cho gia đình! Má em đã
qua đời! Giờ đây, đêm đêm em luôn nguyện cầu, xin Ơn Trên cho ba em ăn ngon, ngủ
khỏe. Và em cố gắng làm mọi thứ để ba được an ổn tâm hồn, vui vẻ hạnh phúc
trong thời gian ngắn ngủi của đời người còn lại bên cháu con! Dẫu biết rằng,
trong cuộc đời có đầy dẫy hỉ, nộ, ái, ố… thăng trầm, dâu bể, phế hưng, nhứt là
trên quê hương khốn khổ Việt Nam của em sau ngày Cộng sản và Việt cộng chiếm
đóng!
Giặc đã mang nền giáo dục (ở mọi khía cạnh, mọi phương diện) của
làn sóng đỏ từ ngoài Bắc tràn vào miền Nam. Hoàn cảnh xã hội miền Bắc mấy mươi
năm theo chế độ Cộng sản đã gây và ảnh hưởng tác hại mọi mặt về tâm lý, văn
hóa, xã hội nhập vào đời sống. Đã thấm nhuần, và ăn sâu trong tâm hồn, trong
máu huyết của con người từ trong gia đình, ra ngoài xã hội người miền Bắc. Với
những điều nghịch lý, giả nhân, giả nghĩa, lừa bịp, dối gian, tính toán, tinh
ma, ác hiểm… đã xẩy ra hàng ngày với cha con, anh em, bạn bè, thì nói chi đến
tình nghĩa xóm chòm, hay nặng nợ với ngọn rau tấc đất, nước non…
Vì thế, những đổ vỡ của gia đình hiếu thảo con cái, tình nghĩa vợ
chồng nhan nhản xẩy ra hàng ngày trước mắt, và khắp nơi, không sao đếm cho xuể!
Khuôn ngọc thước vàng từ nghìn xưa ông cha ta để lại “Tề gia, trị quốc, bình thiên hạ” dưới chế độ Cộng sản vô thần, giờ
đây đã bị thui chột, vô nghĩa hết rồi! Thì thử hỏi xã hội Việt Nam ngày nay làm
sao không rối bời, và quê hương đất nước Việt Nam làm sao không nát tan, không
bị chia năm xẻ bảy… Đó cũng chỉ vì lợi riêng của những kẻ cầm quyền hiến dâng,
bán đất, biển... cho ngoại bang!
Hôm nay là ngày rằm tháng Tám, đã vào chánh mùa Trung Thu. Em đẩy
ba ngồi trên xe lăn chầm chậm rẽ vào chợ (vì cả hai chân ba đều yếu). Vùng gia
đình em tạm cư, có rất nhiều chợ Á Đông. Cả tháng nay, tiệm nào cũng bán đầy dẫy
bánh trung thu. Bánh trung thu đủ loại ở địa phương, nội địa sản xuất… và bánh
từ các nước khác nhập vào. Bánh trung thu nằm phơi phới trong các hộp vẽ hoa bướm
màu sắc tươi trẻ rực rỡ. Các hộp đều có nắp đậy bằng kiếng, nhìn thấy rõ bánh
bên trong, gợi thèm cho khách vào ra chợ.
Em nghĩ, năm nay các bánh được làm từ nước Tàu Cộng, Việt Cộng
chắc hẳn ít ai dám rớ tới? Vì lợi ích riêng, họ không nghĩ đến sức khỏe của người
tiêu thụ, đã dùng quá nhiều hóa chất … Ăn vào dễ, lấy ra khó, sẽ hại cho thân
thể, và có khi còn chết người!
Ba em nhìn từng hộp bánh trong tủ kiếng. Ông lựa rồi chỉ tay, muốn
mua một hộp bánh Trung Thu có trứng, và lấy thêm hộp bánh dẻo nữa. Nhà em ngoài
ba, chỉ có hai vợ chồng em và hai đứa nhỏ (nhưng chúng không thích bánh trung
thu) Ai cũng sợ ngọt, nên chắc chắn sẽ ăn không hết… Chỉ cần mua một hộp, hai
bánh nầy, hai bánh kia đủ rồi. Nhưng em lấy cả hai hộp bánh người bán đặt vào
bao xách, máng trên xe cho ba vui lòng. Ba em chỉ hai chiếc lồng đèn treo trên
vách. Em nghĩ chắc ba mua cho hai cháu ngoại… Trả tiền xong em định đẩy ba đi
ra, nhưng ông chỉ thêm cái lồng đèn trái bí, làm em ngạc nhiên nhìn ba?
Ông nhìn em mỉm cười, trìu mến:
- Ba mua lồng đèn trái bí
cho con! Nhớ thuở con còn bé nhỏ thích chơi đèn Trung Thu với đám trẻ con trong
xóm. Năm đó đi lính xa, bất ngờ được về thăm nhà trong đêm Trung Thu. Ba đứng
sau lưng cả buổi mà con không hay! Khi thấy ba, con phóng tới ôm chầm thật chặt
như sợ ba vuột mất... rồi con mừng rỡ, líu lo gọi mẹ báo tin ba về.
Mắt già nua trắng dã, ba em cảm động nghẹn
lời! Ông tiếp:
- Ba mua bánh về cúng má,
lúc sanh thời bả ưa bánh Trung Thu và bánh dẻo lắm. Cho dù con gái ba bây giờ tuổi đời
có lớn hay già đi nữa, nhưng trong mắt ba lúc nào con cũng còn nhỏ bé! Còn tình
thương con trong lòng ba càng ngày càng lớn vô bờ, vô tận con ơi...
Em dang đôi tay ôm chầm lấy ba! Hôn lên
trán ba em, mà mắt rưng rưng dòng lệ kính yêu và hạnh phúc ngập cõi lòng!
Em may mắn được sanh ra trong miền Nam! Em diễm phúc được thừa
hưởng rất nhiều, rất nhiều thứ mà chỉ ở miền Nam tư do dưới Chánh thể Cộng Hòa
mới có… Em đã nghe được câu nói của ai đó, để riêng mình thẩm thấu và nghiệm thấy
rằng: “Trên cõi đời nhiều hệ lụy khổ ải nầy, có hai người đàn ông để cho em
kính nể và yêu thương nhứt. Đó là ba em và chồng em!”
Đường phố đã lên đèn, nhưng ánh trăng thu rực rỡ cao ngạo, thanh
thoát áp chế ánh đèn đường vàng võ. Cha con em dừng lại bên lề nhìn đoàn múa
lân dẫn đầu, các thiếu nhi dâng cộ đèn náo nhiệt đi qua. Trên đất nước tự do,
các em vô tư, thảnh thơi, mặt mày hớn hở nhịp nhàng cất tiếng hát vang vang: “Đêm Trung Thu em đốt đèn đi chơi/ Em đốt
đèn đi khắp phố phường/ Đèn ông sao với đèn trái bí/ Đèn xe tăng với đèn cá
chép…Em đốt đèn đi khắp phố phường…”
California, Tệ xá Diễm Diễm Khánh An
DƯ THỊ DIỄM
BUỒN
Tuyển tập truyện ngắn “Xứ Lạ Tình Quê”
Email: dtdbuon@hotmail.com
NHỮNG ĐÓA HOA TÌNH
Đỗ Bình
Khung trời văn học
nghệ thuật là một cõi mênh mông vô tận, do đó người nghệ sĩ phải tự tìm cho
mình một phong cách riêng qua sáng tạo thể hiện tác phẩm mà vẫn giữ những
nét riêng không hòa lẫn vào bản sắc của người khác để đến chân Thiện
Mỹ. Tâm hồn nghệ sĩ đa cảm bắt nguồn từ trong cái thực ngoài đời hòa với
cái mộng của tâm cảnh hay ngược lại, đôi khi từ vô thức để hình thành tác phẩm.
Để có một tác phẩm giá trị ngoài những yếu tố chân thiện mỹ người nghệ sĩ phải
hòa theo số mệnh thăng trầm của dòng lịch sử đất nước, lấy tình yêu quê hương
và con người làm nguồn sáng tác, người nghệ sĩ không chỉ vui chơi với nghệ
thuật để thỏa mãn chính mình và số ít bằng hữu rồi quên chuyện thế nhân mà phải
đồng cảm với nỗi niềm của tha nhân, từ đó phác họa ra một chân trời mới riêng
mình nhằm cống hiến cho đời những giai điệu đẹp. Trước sự biến đổi
của ngoại cảnh tâm hồn con người đều bị tác động, nếu có khác chăng là tâm
hồn người nghệ sĩ dễ cảm xúc và nhạy bén hơn nên đã hòa nhập ngoại cảnh
với tâm cảnh khơi dậy những nỗi niền
bằng góc nhìn độc đáo để chia sẻ những thương cảm vui buồn của tha nhân dệt
thành những áng văn thơ giai điệu say đắm lòng người, đó là tác phẩm.
Thế giới ngày nay đã thay đổi, sự văn minh tiến bộ trên lãnh vực khoa học khiến
con người ngày càng thực nghiệm xa dần tính lãng mạn cõi riêng mộng mị để bước
vào thế giới chung đầy ảo của internet, do đó một số đông công chúng đã thờ ơ
với những tác phẩm văn học nghệ thuật. Trước cái hụt hẫng đó rất may còn có
những người nghệ sĩ chân chính vẫn tận tụy miệt mài đeo đuổi chân thiện mỹ cho
dù con đường văn nghệ càng đi càng gian nan và mù mịt!
Dòng thời gian vẫn
lặng lẽ trôi, chỉ có những tâm hồn nghệ sĩ mới có khả năng suy tưởng nhìn thấy
ảo giác để kéo ngược thời gian quay về quá khứ tìm lại những dấu vết của kỷ
niệm xưa.
Nhà thơ Vũ Đình Liên đã viết một bài thơ để đời lần đầu
tiên in trên báoTinh Hoa năm 1936:
Mỗi năm hoa đào nở
Lại thấy ông đồ già
Bày mực tàu giấy đỏ
Bên phố đông người qua
Bao nhiêu người thuê viết
Tấm tắc ngợi khen tài
“Hoa tay thảo những nét
Như phượng múa rồng bay”.
Nhưng mỗi năm mỗi vắng
Người thuê viết nay đâu?
Giấy đỏ buồn không thắm
Mực đọng trong nghiên sầu…
Ông đồ vẫn ngồi đấy
Qua đường không ai hay
Lá vàng rơi trên giấy
Ngoài giời mưa bụi bay.
Năm nay đào lại nở
Không thấy ông đồ xưa
Những người muôn năm cũ
Hồn ở đâu bây giờ ?!
(Ông Đồ)
Từ ngàn xưa những lời tỏ tình của trai gái gặp nhau
rất lãng mạn, họ đã để lại trong Thi ca Việt Nam nhiều giai thoại hay, sau đó
được các thi nhân ẩn danh minh họa ra những câu thơ tặng cho đời. Biết bao
những bài thơ tình tuyệt vời còn lưu truyền trong văn học mãi đến nay:
“Hôm qua tát nước đầu đình,
Bỏ quên chiếc áo trên cành hoa sen.
Em được thì cho anh xin,
Hay là em để làm tin trong nhà.”
(Ca Dao)
Thơ là thông điệp của tình yêu, là kho tàng cất giũ lời hẹn ước trăm năm của
hai kẻ yêu nhau chứa đày hương thơm mật ngọt lẫn trái đắng của những cuộc tình.
Thi sĩ Xuân Diệu một trong những người mở đầu cho trường phái lãng mạn trong
thi ca Việt nam đầu thế kỷ trước. Có thể nói Xuân Diệu là thi sĩ tiêu biểu cho
Thơ Tình lãng mạn thời kỳ ấy, nhà thơ đã cảm nhận tình yêu qua câu thơ tuyệt
vời:
«Yêu là chết ở trong lòng một ít
Vì mấy khi yêu mà chắc được yêu .
Cho rất nhiều song nhận chẳng bao nhiêu ;
Người ta phụ , hoặc thờ ơ, chẳng biết ...
Phút gần gũi cũng như giờ chia biệt .
Tưởng trăng tàn, hoa tạ với hồn tiêu,
Vì mấy khi yêu mà chắc được yêu!
-- Yêu, là chết ở trong lòng một ít … »
(Yêu 1935 )
Thời kỳ thi ca bước vào trào lưu lãng mạn, nhất là từ ngày truyện ngắn Hoa Tigôn của Thanh Châu đăng
trên Tiểu thuyết thứ Bảy của Vũ Đình Long năm 1937. Và tiếp theo là bài thơ thứ
nhất: Hai Sắc Hoa Tigôn của T.T.K.H đã gây xôn xao dư luận và tạo nên một nghi
vấn văn học ai là tác giả bài thơ đó kéo dài mãi hôm nay!
“Chồng tôi vẫn biết tôi thương nhớ...
Người ấy, cho nên vẫn hững hờ.
Tôi vẫn đi bên cạnh cuộc đời
Ái ân lạt lẽo của chồng tôi,
Mà từng thu chết, từng thu chết,
Vẫn giấu trong tim bóng "một người".
Bài thơ như một tiếng vọng của con tim thét lên làm xôn xao dư luận trong một xã hội mà nền luân lý xa xưa còn khép
kín. Thân phận người phụ nữ Phương Đông bị những quy định ràng buộc xuất phát từ
các quan niệm của Nho giáo không cho phép người phụ nữ có lối sống hay suy nghĩ
buông thả, nhất là đối với phụ nữ đã có
chồng phải chính chuyên không thể tơ tưởng đến người đàn ông khác dù đó chỉ là
ý nghĩ biểu cảm sự ái mộ về đức tính cao thượng, hào hiệp thì cái «thích» đó
cũng bị kết tột là ngoại tình! Người phụ nữ xưa luôn bị đứng sau dù ở mọi hoàn
cảnh, phải theo :«tam tòng, tứ đức». Tam tòng: Tại gia tòng phụ, xuất giá tòng phu, phu tử tòng tử:
Khi còn ở nhà thì phải nghe theo cha anh,
lấy chồng nghe theo chồng, chồng mất thì nghe theo con. Tức Đức: Công, Dung, Ngôn, Hạnh: Công việc phải khéo léo, dung mạo phải hòa nhã gọn gàng, lời nói phải dịu
dàng mềm mỏng, tính nết hiền thảo nết na.
Nhà thơ T.T.K.H dùng bút hiệu mà dấu tên mình vì áp lực của luân lý cổ điển. Xét về mặt tình cảm của con người thì trái
tim có lý lẽ riêng không thể lấy luân
lý mà phán xét được. Nhà thơ đã không dám chối từ cuộc hôn nhân để đến với tình
yêu cho trọn vẹn mà chỉ thổ lộ tình cảm của mình lên trang giấy. Dù trân qúy sự
chân thật của con tim không dối lòng nhưng nằm bên chồng mà nhớ người yêu là
ngoại tình! Phải chăng nhà thơ gởi bài thơ đăng báo là muốn thách thức dư luận
hay thi nhân muốn tố cáo trong cái luân
lý ấy cũng có bề trái, lắm kẻ đạo đức giả khi cho phép «trai năm thê bảy
thiếp » ?! Lân lý thường thay đổi theo từng thời kỳ, từng xã hội, sắc
tộc, tín ngưỡng, tôn giáo. Ngày nay cái nhìn về tình yêu cởi mở hơn nhưng trong
tình nghĩa vợ chồng người ta vẫn không chấp nhận được người ngẫu phối nghĩ đến
người khác vì «tính ghen».
Bài thơ tuyệt vời, mang tính độc đáo vì dám nói lên bề trái của tình yêu luân
lývợ chồng mà muôn vàn bài thơ về sau vẫn chưa có bài trùng ý: Thơ tình chứa đầy chất lãng mạn, là lời ru
tiếng nấc của con tim như dòng suối mát hương thơm nâng niu tình yêu nên đôi
khi ý thơ vượt trước thời đại, chối bỏ những rang buộc luân lý xã hội đương
thời còn khép kín. Con người từ khi xuất hiện thì tính lãng mạn cũng phát sinh.
Nhà thơ đã thả hồn mình theo trăng sao để gởi về nơi xa xăm ấy một chút tình.
Chỉ có nhà thơ mới dám bộc lộ lòng mình, thi sĩ TTKH để lại bài thơ tình còn
lưu trong văn học mà một thời đã gây xôn xao đầy bao giấy mực:
Hai sắc hoa tigôn
«Một mùa thu trước, mỗi hoàng hôn
Nhặt cánh hoa rơi chẳng thấy buồn,
Nhuộm ánh nắng tà qua mái tóc,
Tôi chờ người đến với yêu đương.
Người ấy thường hay ngắm lạnh lùng
Dải đường xa vút bóng chiều phong,
Và phương trời thẳm mờ sương, cát,
Tay vít dây hoa trắng chạnh lòng.
Người ấy thường hay vuốt tóc tôi,
Thở dài trong lúc thấy tôi vui,
Bảo rằng: "Hoa, dáng như tim vỡ,
Anh sợ tình ta cũng vỡ thôi!"
Thuở ấy, nào tôi đã hiểu gì
Cánh hoa tan tác của sinh ly,
Cho nên cười đáp: "Màu hoa trắng
Là chút lòng trong chẳng biến suy"
Đâu biết lần đi một lỡ làng,
Dưới trời đau khổ chết yêu đương.
Người xa xăm quá! - Tôi buồn lắm,
Trong một ngày vui pháo nhuộm đường...
Từ đấy, thu rồi, thu lại thu,
Lòng tôi còn giá đến bao giờ
Chồng tôi vẫn biết tôi thương nhớ...
Người ấy, cho nên vẫn hững hờ.
Tôi vẫn đi bên cạnh cuộc đời
Ái ân lạt lẽo của chồng tôi,
Mà từng thu chết, từng thu chết,
Vẫn giấu trong tim bóng "một người".
Buồn quá! hôm nay xem tiểu thuyết
Thấy ai cũng ví cánh hoa xưa
Nhưng hồng tựa trái tim tan vỡ.
Và đỏ như màu máu thắm pha!
Tôi nhớ lời người đã bảo tôi
Một mùa thu trước rất xa xôi...
Đến nay tôi hiểu thì tôi đã,
Làm lỡ tình duyên cũ mất rồi!
Tôi sợ chiều thu phớt nắng mờ,
Chiều thu, hoa đỏ rụng chiều thu
Gió về lạnh lẽo chân mây vắng,
Người ấy sang sông đứng ngóng đò.
Nếu biết rằng tôi đã lấy chồng,
Trời ơi! Người ấy có buồn không?
Có thầm nghĩ tới loài hoa... vỡ
Tựa trái tim phai, tựa máu hồng?»
(T.T.K.H 23.11.1937)
Vào cõi thơ là lạc cõi
bồng bềnh vô tận, nơi ẩn chứa những tâm hồn đa sầu đa cảm của thi nhân về những mối tình thiêng liêng
sâu kín nhất. Nhà thơ đi giữa cõi mộng và thực hòa lẫn mộng thực cho đời thêm
sắc màu. Thơ là bạn đồng hành của những tâm hồn đau khổ, thơ sẽ làm vơi đi nỗi
buồn, vỗ về những niềm đau, thi vị hóa những cuộc tình dang dở biến thành một
“thú đau thương” tặng cho đời. Nói đến thơ tình thời kỳ lãng mạn ở thế kỷ trước
không thể quên người thi sĩ tài hoa tự nhận mình là “ chân quê ” đó là thi sĩ
Nguyễn Bính. Có lẽ ngôn ngữ thơ ông bị ảnh hưởng nhiều từ ca dao nên mới tự
nhận mình là chân quê. Nhưng “ chân quê ”ở đây là “ chất Việt Nam”, cái hiền
hòa “trong sáng”chứa trong tâm hồn người dân quê bình dị. Bút pháp tài tình, sử
dụng điêu luyện ngôn ngữ chân phương, có thể xem thi sĩ Nguyễn Bính là một
trong những những nhà thơ có nhiều bài thơ tình hay và độc đáo ở thời kỳ đó.
Thơ tình lục bát một thể thơ độc đáo của Việt Nam dễ bắt chước về hình thức
nhưng khi thực hành lại khó tạo cho bài thơ trở nên hay! Thông thường những vần
thơ lục bát dễ trùng nhau về thanh, cách gieo vần điệu, nhưng lại khó ngắt câu
kép tạo nhịp. Rất khó dùng đảo ngữ, ngắt nhịp để hình ảnh câu thơ không rơi vào
lối sáo mòn vì lập lại những ý thơ đã cũ, xếp nếp khiến ngôn ngữ lại càng nhạt
nhẽo! Thi sĩ Nguyễn Bính đã tạo cho mình một cõi riêng nên dòng thơ lục bát trữ
tình của ông đã vào văn học sử, thuộc về dân gian:
«Hôm nay dưới bến xuôi đò
Thương nhau qua cửa tò vò nhìn nhau.
Anh đi đấy, anh về đâu?
Cánh buồm nâu, cánh buồm nâu, cánh buồm…”
(Không Đề)
Thi nhân nặng nợ với tình thơ nào khác chi kiếp tằm nhả tơ. Hồn thơ tựa làn khói,
mùi hương ; mà hương thì vô ảnh người đời chỉ cảm nhận chứ không thấy được hình
tướng. Nhưng ngay cả lúc hữu hình hồn thơ hóa thể thành sợi khói vầng mây chúng
ta đều nhìn thấy nhưng nào ai nắm bắt được? Chỉ có con tim thi nhân mới biết
hóa thể theo sự rung cảm nhập vào ngoại cảnh thành những bông hoa đời.
Trong tiến trình của dòng lịch sử thi ca kể từ thời thơ cổ đại đến dòng thơ tạo
sinh hôm nay về hình thức cấu trúc của thơ có nhiều thay đổi, nhưng hồn thi
nhân vẫn thế, vẫn là một cõi riêng như giọt sương mai mong manh dưới nắng hồng,
vẫn long lanh tỏa ra muôn sắc, dù chỉ một thoáng sẽ tan vỡ nhưng sẽ mang theo
màu diễm ảo về một cõi vô cùng. Nhập vào cõi thơ là sống trong cõi phiêu bồng.
Có những hình ảnh chỉ thoáng trong giấc mộng hay trong tâm tưởng rất đẹp như
những bài thơ không lời nên không thể chép được nhưng vẫn làm say đắm lòng,
nhất là những ai có tâm hồn đa cảm. Từ ngàn xưa gió trăng vẫn thế, không mang
cảm tính nhưng kể từ khi có nhà thơ xuất hiện đã mang tâm cảnh hòa với ngoại
cảnh để gió trăng kề cận giao duyên với nhau. Gió tuy gần nhưng lại vô hình
bóng, thế mà gió cũng biết lả lơi đùa trên làn tóc rối..Trăng tuy xa vời vợi
nhưng trăng bỗng hóa gần để ngậm ngùi, chia sẻ những đau thương của những mảnh
đời vỡ vụn. Thi sĩ Hàn Mạc Tử, người nghệ sĩ tài hoa nhưng lại mắc một chứng
bệnh nan y, nhà thơ thích ngắm trăng đùa với gió, nhưng mỗi độ trăng tròn là
cảm thấy đau đớn. Cái đau ở đây không phải là đau thể xác mà đau ở tâm hồn, vì
chứng bệnh nan y đó đã làm tê liệt các tế bào của ông không còn cảm giác. Nhưng
nỗi đau trong tâm hồn là một khối sầu vẫn chất ngất làm sao thi sĩ có thể
quên?! Là thi sĩ nên Hàn Mạc Tử đã hòa với gió trăng để vợi niềm đau, những cảm
xúc ấy đã họa cho đời một bức tranh qua câu thơ tuyệt vời:
“Trăng nằm sóng soải trên cành liễu
Đợi gío đông về để lả lơi.
Hoa lá ngây rình không muốn đọng,
Lòng em hồi hộp chị Hằng ơi.”
( Bẽn Lẽn)
Hoặc :
|
«Trăng, trăng,
trăng, là trăng, trăng , trăng ! |
Thơ
tình “lứa đôi” là những trái mộng đầu đời ai cũng có thể hái dệt thành thơ.
Người làm thơ đã chắt chiu kỷ niệm gom nhặt cảm xúc rồi trang trải lên trang
giấy học trò thành nhiều bài thơ tình có bài hay có bài dở. Những bài thơ tình
thơ mộng đó dễ bị quên lãng hoặc người đời không hề biết đến vì nó thiếu tính
độc đáo, bài thơ nào cũng na ná giống nhau! Để thành một bài thơ tình xuất sắc,
độc đáo được cả nội dung lẫn hình thức rất khó! Ở tuổi mới lớn tình yêu vừa chớm tâm hồn còn trong sáng đầy mơ mộng và tình yêu như nụ
hương ngây ngất khiến hồn bồng bềnh say đắm dễ cảm xúc nên có thể làm một bài thơ tình hoặc nhiều bài thơ nặng chất học trò nhưng lại khó hay
vì lời và ý còn mộc mạc! Người làm thơ không có ý trở thành thi sĩ nên chưa chú ý về nghệ thuật cấu trúc thơ để có thể diễn đạt được những cái hay
cái đẹp của thi ca bằng ngôn ngữ chắt lọc thành bài thơ tình muôn thuở. Nếu cái nguyên sơ mộc mạc của lời tỏ tình diễn tả được ý nghĩa sâu
sắc, chất độc đáo của cuộc tình thì bài thơ sẽ là cõi riêng, thơ sẽ chắp cánh
và đi vào lòng người tồn tại lâu dài với thời gian. Ở tuổi về chiều làm một bài
thơ tình rất khó vì con tim đã cằn cội lại chứa đầy những biến động thăng trầm
nên hồn thơ bị trầy trụa, cảm xúc dễ bị sơ cứng do đó hụt hẫng trước cuộc đời
nên lời thơ kém óng ả mượt mà, nhất là không dám thổ lộ tiếng nói thật của con
tim cho dù kỹ thuật làm thơ rất điêu luyện! Trong vườn thơ hải ngoại đa số các
thi sĩ đã qua thời thanh xuân cháy bỏng làm những bài thơ tình dù nỗi đam mê
sáng tác và nguồn cảm hứng thơ vẫn còn nhưng đa số là thơ hoài niệm về quê
hương. Đây là nguồn cảm hứng vô tận trong tâm thức của người tha hương vì khi
ra đi họ đều mang theo một quê hương trong trái tim. Thủơ xa xưa ở quê nhà vào
đầu thập niên 60 của thế kỷ trước trên làng thi văn xuất hiện những bài thơ
tình độc đáo của Anh Hoa nhưng những vần thơ ngọt lịm đó chẳng bao lâu bị chìm
khuất bởi khói lửa chiến chinh, nhà thơ bị cuốn hút vào vòng lửa đạn, tiếng thơ
bị át bởi tiếng vọng quê hương. Thế sự thăng trầm nhà thơ giã từ chiến trường để
đi vào chốn lao tù trại tập trung. Hơn mười mấy năm khổ ải trong ngục tù nhà
thơ Anh Hoa đã vui với vần thơ, đã dựa vào thơ mà sống. Ra được hải ngoại Anh
Hoa đã cảm ơn vần thơ và cảm thấy chung quanh đời vẫn đẹp, còn nhều sắc màu như
muôn hoa nên nhà thơ đã đổi bút hiệu
thành Hoa Văn để làm những bài thơ tặng người, tặng đời. Nay tuổi đã xế chiều
nhà thơ vẫn sáng tác đều, vẫn cho ra nhiều tập thơ mà trong đó có hàng trăm bài
thơ tình sướt mướt thi sĩ đã viết cho người mình yêu dù đó chỉ là mối tình đơn
phương! Tình yêu đã giúp cho hồn thi nhân thăng hoa nên nguồn cảm xúc của Hoa
Văn vẫn mãnh liệt, vẫn nhạy bén trước ngoại cảnh bằng một sự rung động thật. Phải
chăng nó là hoa thơm cỏ lạ bắt nguồn
từ hình bóng người mà nhà thơ yêu qúy rồi biến đối tượng thành một một nàng thơ
để thi sĩ thả hồn và dệt mộng. Trong những thi tập của Hoa Văn, cái thực trong
đời và cái mộng trong ảo giác đã hòa nhau chắp cánh nên có rất nhiều hình ảnh
bóng hồng từ người thật cũng như ảo lướt qua trong tâm hồn thi nhân để kết
thành nàng thơ. Màu sắc, không gian trong thơ Hoa Văn đôi khi là những hình ảnh
tưởng tượng không nhất thiết phải có thực ngoài đời và nàng thơ trong của thi
sĩ cũng thế, được thăng hoa hóa thể nhập vào thơ làm rung cảm người đọc như lời
tình tự của thi sĩ đang viết cho mình. Nhà thơ yêu thơ của mình hơn những thực
thể ở ngoại cảnh nên đã tô vẽ màu sắc cho lời thơ óng ả, sướt mướt làm đẹp con
chữ, ý thơ. Tình yêu lứa đôi là chất liệu nhạy bén làm rực cháy tâm hồn, phải sống
với hơi thở của tình yêu mới cảm được lời thì thầm của con tim thì mới viết được
bài thơ Tình độc đáo để đời, nếu không chỉ là những bài vần điệu đã có từ hàng
ngàn năm trước xếp nếp vì quá cũ mà ai cũng có thời dệt sợi tơ tình làm thơ.
Nàng thơ đóa hoa nghệ thuật, là người thật đã được nhà thơ chọn làm đối tượng
cho tác phẩm 300 bài Những áng thơ tình tuyệt diệu dù chỉ một bài vào trang
sách cũng đủ cho đời thưởng lãm vì tình yêu thì muôn đời không phai:
«Tình em mãi mãi mền như lụa
Mãi mãi lung linh chẳng tận cùng
Bát ngát hương hoa ngào ngạt tỏa
Bên đời chỉ thấy những thương mong. »
( trích: Hương Tình Hoài Điệp)
Viết Cho Nhau
Em ơi quá khứ nhủ thầm
Tạ từ mười ngón tay câm nín buồn
Đêm về ngõ mắt cô đơn
Lệch đôi dép cũ nghe mòn thời gian
Năm dư tháng đủ ngày tàn
Buồn xê dịch thuở đời man dại rồi
Mùa đi mắt đỏ chân trời
Mùa về môi ngọt tiếng cười hồi sinh.
( Thơ thập niên 60)
Thi ca sở dĩ được ca ngợi vì nó đã đóng góp phần trong kho tàng văn
hóa dân tộc, do đó những bài thơ có ý thơ sâu sắc, lời thơ mượt mà chọn lọc đều
được người đời nhớ lâu. Nhưng có người quá ham thích số lượng cốt sáng tác để
«có nhiều thơ» nên đã cắt xén những ca từ của những nhạc phẩm hoặc cóp nhặt những mẫu chuyện
tình trong các tiểu thuyết Âu Á, hay của những bài thơ khác rồi cắt dán, vá víu
gọi là sáng tạo, nhưng trong số những nhà thơ có người thực sự luôn tìm kiếm
những mới lạ và đã cho đời những bài thơ hay, độc đáo. Trong muôn vàn bài thơ
tình làm từ thuở học trò cũng chỉ có một số ít bài hay đã đến với giới thưởng
ngoạn, và số ít người làm thơ đó chính là thi sĩ với những bài thơ tình
mang tính độc đáo. Để diễn tả thơ tình người làm thơ thường dùng nhiều thể thơ
khác nhau, nhưng với lục bát hay ngũ ngôn dễ kể lể hơn. Loại thơ ngũ ngôn tứ
tuyệt rất khó diễn đạt vì quá ít chữ và câu lại ngắn nên nhà thơ thường
dùng thể thơ 5 chữ nhiều đoạn để diễn tả. Thể thơ này dễ làm nhưng lại khó diễn
tả hay vì điệp ngữ, trùng ý! Do đó nhà thơ phải chọn chữ lồng ý để mạch
thơ được liên tục không lập lại những ý, câu chữ ở những đoạn trên. Một
bài thơ được làm ra từ hứng cảm nhiều khi nhà thơ không mấy chú trọng hoặc cố ý
mang những chất liệu âm nhạc hội họa tư tưởng vào thơ, nhưng trong thơ vẫn có,
vì những môn nghệ thuật ấy đã được nhà thơ học hỏi, hoặc cảm nhận từ lâu. Nó đã
in sâu vào tiềm thức của nhà thơ, và khi làm thơ dù không cố tình nó vẫn
tuôn ra theo mạch cảm hứng của thơ. Thi sĩ Nguyễn Nhược Pháp viết bài Chùa
Hương năm 1934 là bài thơ tình xuất sắc. Nhà thơ diễn tả tâm trạng người thiếu
nữ ở tuổi chớm dậy thì của đầu thế kỷ 20 trước, thời đó xã hội còn nặng chất
phong kiến, trai gái chưa dám đối diện tỏ tình, thế mà cô bé mười lăm đã dám
thỏ thẻ tiếng lòng khi gặp tiếng sét ái tình. Bài thơ được lồng trong phong
cảnh đẹp nửa tiên nửa trần thật tuyệt vời. Hai câu chót của bài thơ diễn tả cái
tâm đích thực của tình yêu qua lời nguyện cầu. Nàng chẳng cầu xin khỏe mạnh, giàu
có tiền tài hay học hành tấn tới, mà chỉ xin: «Sao cho em lấy được
chàng». Bài thơ này về sau đã được bao nhạc sĩ phổ thành nhạc còn truyền tụng
mãi đến hôm nay. Vì bài thơ dài, xin minh họa vài nét :
"Hôm nay đi chùa Hương.
Hoa cỏ mờ hơi sương
Cùng thầy me em dậy.
Em vấn đầu soi gương….
Em tuy mới mười lăm
Mà đã lắm người thăm…
Nhưng em chưa lấy ai,
Rằng em còn bé lắm,
Ý đợi người tài trai…
Phơn phớt áng mây hồng.
Giòng sông nước đục lờ.
Ngâm nga chàng đọc thơ!
Thầy khen hay, hay quá!
Em nghe ngồi ngẩn ngơ.…
Em đi, chàng theo sau,
Em không dám đi mau,
Ngại chàng chê hấp tấp,
Số gian nan không giàu…..
Ôi! Chùa trong đây rồi!
Động thẳm bóng xanh ngời.
Gấm thêu trần thạch nhũ,
Ngọc nhuốm hương trầm rơi…
Thầy kêu mau lên nhé,
Chiều hôm nay ta về.
Em nghe bỗng rụng rời!
Nhìn ai luống nghẹn lời!
Giờ vui đời có vậy,
Thoáng ngày vui qua rồi!
Làn gió thổi hây hây.
Em nghe tà áo bay,
Em tìm hơi chàng thở!
Chàng ôi, chàng có hay?...
Ngun ngút khói hương vàng,
Say trong giấc mơ màng,
Em cầu xin Giời Phật
Sao cho em lấy chàng."
(Chùa Hương)
Thời
xưa trong dân gian lưu truyền một bài thơ: «Khóc Bằng Phi » rất trữ tình
trong giới hoàng tộc, mà tác giả là Vua Tự Đức(1848-1883). Ngài có người thứ
phi tên là Thị Bằng qua đời nên tiếc thương đã làm một bài thơ thể Đường luật,
trong câu luận(5,6):
«Đập cổ kính ra, tìm lấy bóng,
Xếp tàn y lại, để dành hơi…»
Nguyễn Tất Nhiên là
một trong số người làm thơ ngũ ngôn nổi tiếng khi còn rất trẻ năm xưa. Thơ ông
mộc mạc nhưng có tính độc đáo. Ngôn ngữ thơ không mang những biểu trưng về hình
tượng hội họa nhưng lại là những hình ảnh đượm chất tâm linh. Cái hay của thơ
ông là giữ nguyên thủy ngôn ngữ học trò nhưng đầy tính nhạc, ý thơ vượt thoát
khỏi khuôn khổ nhà trường và mang tình yêu lứa đôi vào giáo đường, những nơi
thờ tự mà không e ngại cấm kỵ nhưng vẫn giữ tính tôn nghiêm. Nhà thơ giàu tưởng
tượng, hư cấu cái thực của đời qua ngôn ngữ thành những hình ảnh sống động làm
phong phú ý thơ :
“vì tôi là linh mục
không mặc áo nhà giòng
nên suốt đời hiu quạnh
nên suốt đời lang thang ! ..
tín đồ là người tình
người tình là ác quỉ... »
(
Linh Mục) (1970).
Thi sĩ là người ngoại đạo yêu hai người bạn gái cùng trường vào hai thời điểm
khác nhau vài năm, một người tên là Bùi Thị Duyên, một người tên là Nguyễn Thị
Minh Thủy. Hai người cùng có đạo nên ông thường hay ngồi quán cafê để ngắm nhìn
người mình yêu đi xem lễ, đôi khi đi theo người yêu vào nhà thờ:
«Chuông nhà thờ đổ mệt,Tượng Chúa gầy hơn xưa..
Anh bây giờ có lẽ, Thiết tha hơn tín đồ…».
Đối vói Bùi Thị Duyên thi sĩ yêu đơn phương đắm say trong mộng ảo, dù biết là
vô vọng nhưng vẫn cứ yêu. Người ấy đã đi lấy chồng, bỏ trường bỏ phố ít về chốn
cũ. Nỗi trống vắng làm nhà thơ cảm nhận sự bẽ bàng tột cùng của tình yêu. Nhà
thơ xót xa cho tình yêu nhưng thương những kỷ niệm, ông tìm đến giáo đường
hướng tâm hồn về đức tin Thiên Chúa để tìm sự an lạc, dù rằng nơi ấy đã vắng
tiếng cầu kinh của nàng! Vào năm 1970 thi sĩ Nguyễn Tất Nhiên viết bài thơ Khúc
Tình Buồn, được nhạc sĩ Phạm Duy phổ thành nhạc và đã đổi Tụa là: Thà Như Giọt
Mưa đã trở thành một ca khúc nổi tiếng và nhờ đó công chúng biết đến bài thơ.
Lời thơ mang chút triết lý nhân sinh, nhưng ý thơ lại diễn tả một mối tình
tuyệt vọng :
«Thà như giọt mưa vỡ trên tượng đá, thà như giọt mưa khô trên tượng đá,
có còn hơn không, có còn hơn không ?...»
Giọt mưa vốn mong manh và rơi trên đường sẽ biến vào hư không, nhưng giọt mưa
trong thơ là khối tình được ẩn dụ qua hình tượng như giọt thủy tinh vỡ trên
tượng đá tan thành trăm mảnh. Phải chăng thi sĩ muốn thà là cứ yêu để tình tan
vỡ mà còn được quyền yêu cho tâm hồn biết tình là say đắm. Đó là ý nghĩa của câu
:«Có còn hơn không». Nhà thơ chẳng triết lý cao xa nhưng lý lẽ của tình
yêu lại là một triết lý về lẽ đạo. Từ một thể chân không vi diệu biến hóa thành
hiện tượng vũ trụ cảnh trí thì đối với nhà thơ giữa nhị nguyên Có và Không thi
sĩ vẫn chọn là Có để thể hiện nguồn cảm xúc giữa Người và Vật, Tâm và Cảnh của
bản ngã trong thế giới hữu tình. Vì trong cái không thăm thẳm đó chỉ có người
giác ngộ mới nhận chân được giá trị tánh không tâm linh!
«Người từ trăm năm
về qua sông rộng
ta ngoắc mòn tay
trùng trùng gió lộng
(thà như giọt mưa
vỡ trên tượng đá
thà như giọt mưa
khô trên tượng đá
có còn hơn không
Thà như giọt mưa vỡ trên mặt Duyên
Để ta nghe thoáng tiếng mưa vội đến
Những giọt run run ướt ngọn lông măng…».
(Khúc tình buồn) (1970)
Quá cuồng si, nhà thơ còn ví người tình của mình là như vị nữ tu :
«Em hiền như ma sœur
Vết thương ta bốn mùa
Trái tim ta làm mủ
Ma soeur này ma soeur ..»
(Ma Sœur (1971)
Nhưng với Nguyễn Thị Minh Thủy tình yêu đến hơi muộn, có đôi chút trắc trở ban
đầu nhưng vẫn được đáp nhận, sau đó kết thành vợ chồng:
«Hai năm tình lận đận
Hai đứa cùng xanh xao…..
Em không còn thắt bính
Nuôi dưỡng thời ngây thơ
Anh không còn lýnh quýnh
Giữa sân trường trao thư…..
Em bây giờ có lẽ
Toan tính chuyện lọc lừa
Anh bây giờ có lẽ
Xin làm người tình thua…
Chuông nhà thờ đổ mệt
Tượng Chúa gầy hơn xưa..
Anh bây giờ có lẽ
Thiết tha hơn tín đồ …»
( Hai Năm Tình Lận Đận)(1972)
Thơ ông có những đoạn được lập lại tạo thanh âm như nhịp láy làm nổi bật ý
thơ : «thà như giọt mưa
vỡ trên tượng đá, thà như giọt mưa khô trên tượng đá,..». Các
nhạc sĩ tài hoa đã nhận được cái tính nhạc trong thơ ông nên phổ thành những ca
khúc hay. Nhạc sĩ Phạm Duy đã phổ : «Thà Như Giọt Mưa, Em Hiền Như Ma Soeur,
Cô Bắc Kỳ Nho Nhỏ, Hai Năm Tình Lận Đận. Nhạc sĩ Anh Bằng phổ bài thơ Trúc
Đào, và Nhạc sĩ Nguyễn Đức Quang phổ một bài thơ Linh Mục.
Dòng lãng mạn hòa với tâm linh khiến
hồn thơ chắp cánh bay vào cõi bồng phiêu, nơi chỉ còn lại chấm sáng của tình
yêu. Nương theo Mê Hồn Ca của thi sĩ Đinh Hùng để vào cõi huyền hoặc bằng con
tim nồng cháy, như ánh lửa hơ ấm những tâm hồn ở bên kia bờ xa thẳm qua lối thơ
Tượng Trưng được trau chuốt, gọt dũa, có nhiều ý hay lạ, nhiều hình ảnh và ngôn
từ quái dị, yêu ma:
“Cười lên em, khóc lên em
Đâu trăng tình sử nét trần duyên
Gót sen tố nữ xôn xao đêm huyền.
Ta đi lạc xứ thần tiên
Hồn trùng dương hiển bong thuyền u minh
Ta gởi bài thơ anh linh
Hỡi người trong mộ có rung mình
Nắm xương khô lạnh còn ân ái
Bộ ngực bi thương vẫn rợn tình.
hỡi người tuyết trinh, hỡi người tuyết trinh
Mê em ta thoát than hình
Nhập hồn cây cỏ đa tình mỗi đêm….”
(Gởi
Người Dưới Mộ)
Ở thuở ban đầu khi đường tình mới chớm nở, thi nhân đã xem thơ và người tình
đều là tri kỷ vi thơ đã giúp cho tình yêu thăng hoa. Nếu hội họa khởi đi từ óc
tưởng tượng và do bàn tay khéo léo biết kết hợp đường nét, màu sắc, ánh sáng và
bóng tối để tạo nên bức tranh ấn tượng thì thơ cũng cần có sự tưởng tượng để
tạo nên hình ảnh linh động. Trong bài thơ Tương Tư của thi sĩ Nguyên Sa, nhà
thơ đã vẽ lên một bức tranh ấn tượng mà họa sĩ muốn họa lại nét thơ chắc phải
ngừng cọ rất lâu để tìm chất liệu tạo hình:
“Tôi đã gặp em tự bao giờ
Kể từ nguyệt bạch xuống đêm khuya.
Kể từ gió thổi trong vừng tóc,
Hay lúc thu về cánh nhạn kia.
Có phải em mang trên áo bay,
Một phần gió thổi một phần mây.
Hay là em gói mây trong áo?
Rồi thở cho làn áo trắng bay…”
(Tương Tư)
Thi sĩ Thái Can qua bài Em Biết Anh Đi:
“Em biết anh đi chẳng trở về
Dặm ngàn liễu khuất với sương che.
Em đừng quay lại nhìn anh nữa:
Anh biết em đi chẳng trở về.”
(Anh Biết Em Đi)
Thi sĩ Vũ Hoàng Chương:
“Bài thơ hạnh ngộ đã trao tay,
Ôi mộng nào hơn giấc mộng này?
Mùi phấn em thơm mùi hạ cũ,
Nửa như hoài vọng, nửa như say.
Em đến như mây, chẳng đợi kỳ,
Hương ngàn gió núi động hàng mi.
Tâm tư khép mở đôi tà áo,
Hò hẹn lâu rồi - Em nói đi …”
( Bài Ca Hạnh Ngộ)
Thi sĩ Huy Cận:
“Sợi buồn con nhện giăng mau;
Em ơi! Hãy ngủ... anh hầu quạt đây.
Lòng anh mở với quạt này;
Trăm con chim mộng về bay đầu giường.
Ngủ đi em, mộng bình thường!
Ru em sẵn tiếng thùy dương mấy bờ...”
(Ngậm ngùi)
Ở thời đại khoa học tiến bộ vượt bực, đời sống vật chất cao đã ảnh hưởng
đến đời sống con người. Chất lãng mạn bị dần khô héo, mặc dù ngoại cảnh nơi xứ
người vẫn bốn mùa thay đổi. Phải nặng tình thơ lắm thi nhân mới dám ôm cái
nghiệp dĩ vào thân, lắng hồn mình hòa với ngoại cảnh để thấy hoa cười trong
nắng mai, sợi buồn giăng cỏ úa, và gom ngoại cảnh nhập thành tâm cảnh nghe nỗi
buồn trong sâu thẳm len qua tiếng trhở dài. Trên bước đường tha hương thơ là
bạn đồng hành của người xa xứ.Thơ đã chia sẻ niềm đau, nỗi nhớ và sự cô đơn. Ở
tuổi quá đôi mươi, người làm thơ bị đời cuốn hút, cuộc sống bị thực tế cọ sát,
chất thơ học trò mơ mộng bị hòa với cuộc sống nhập theo từng hoàn cảnh, đời và
thơ quyện nhau tạo thành những dòng chảy muôn hướng. Có những nhà thơ thích làm
mới thi ca, muốn tìm tòi đổi mới ngôn ngữ, thể nghiệm một bút pháp lạ,một hình
thức diễn đạt mới đìều đó rất qúy và khuyến khích, những tiếc thay nhiều người
làm thơ đã lạm dụng sự cảm xúc để vội vã thành danh nên không cẩn trọng tính
thẩm mỹ của thi ca nên đã không trân trọng Thơ, do đó đã gây cho làng thơ trong
nước cũng hải ngoại bị dao động, xôn xao ! Những áng thơ tình tạm lắng xuống
nhường cho những nguồn thơ khác như: Quê Hương, Thân phận, Chiến Tranh, Ngục
Tù, Tâm Linh… Thi sĩ cũng từ đó mà bước ra dệt gấm hoa cho đời. Ở tuổi trung
niên và cao hơn, thơ "lứa đôi"
lại càng xa vời, khó diễn đạt hơn những thể loại khác….khó về cảm hứng, sự rung
động, lòng đắm say để dệt bài thơ hay?
Chỉ có thi sĩ mới rung cảm được với cái buồn tha nhân mà hóa thân nhập vai để
diễn tả nỗi đau, sự bẽ bàng, giọt nước mắt của tha nhân, đồng điệu buông tiếng
thở dài, hay vút cao lời hân hoan ca ngợi.
Ở trên đời, nếu chỉ có một loài hoa thì nghệ sĩ sẽ không còn cảm hứng sáng tác
về sự nhiệm màu của thiên nhiên? Thơ cũng như hoa muôn màu muôn sắc, tùy theo
nhịp đập rung cảm của thi nhân. Nhà thơ không làm công việc của nhà lý luận,
nhà khoa học, nhà thần học hay triết gia…để tìm cái mới lạ trong thế giới hiện
hữu, cái huyền bí của vũ trụ..vv..nhưng thi nhân có thể sống với với tôn giáo,
luân lý qua tâm linh để phát hiện thêm lẽ đạo của cuộc đời, và sống triết qua
thơ. Hồn thơ tựa ánh sao băng, thoáng trên bầu trời từ một hành tinh xa xăm nào
đó trong vũ trụ lạc xuống trần, đọng trên kẽ lá thành những hạt sương mai. Bỗng
ngọn gió vô tình lướt qua lay động cành cây làm vỡ những viên ngọc trời thành
muôn mảnh. Trước khi tan biến nó vẫn dựng được màu sắc rực rỡ của bình minh.
Đỗ Bình
Mộng Vàng - Sáng Tác Đỗ Bình - Hòa Âm& Phối Khí David
Đông - Ca Sĩ Xuân Phú
https://www.youtube.com/watch?v=ViPr9YYsDQc
