Mùa Thu Trong Thi Ca
Khác với miền Nam chỉ có 2 mùa mưa nắng, ở nhiều nơi
trên thế giới vào MÙA THU lá trổ màu vàng, đỏ, cam, nâu thật đẹp. Buổi sáng có
nhiều sương mù, cảnh vật mờ ảo, đẹp như ở Đà Lạt quê hương mình. Buổi trưa có
nắng vàng hanh và gió heo may rơi rụng lá vàng, thật thơ mộng làm xao xuyến
những tâm hồn nghệ sĩ. Nhưng cái đẹp, cái diễm ảo MÙA THU không phải chỉ ở lá
vàng rực rỡ và rơi theo gió, mà ở tiết THU và tình THU, nhờ thế mà MÙA THU là
một đề tài rất phong phú trong thi ca, âm nhạc Việt Nam. Tuỳ theo sức phong phú
của tâm hồn mà các văn thi sĩ đã sáng tác những vần thơ, những dòng nhạc bất hủ
đi sâu vào lòng người. Lạc vào những thế giới huyền dịu của cảnh đẹp MÙA THU,
người thường cũng cảm thấy rung cảm bâng khuâng..
MÙA THU Trong Tình Ca Việt Nam
"Hằng năm cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có
những đám mây bàng bạc, lòng tôi lại nao nức những kỷ niệm hoang mang của buổi
tựu trường… Buổi sáng mai hôm ấy, một buổi mai đầy sương thu và đầy giá lạnh.
Mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đường làng dài và hẹp. Con đường này
tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên tôi thấy lạ. Cảnh vật chung
quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: Hôm Nay Tôi
Đi Học..." Tôi còn nhớ mãi bài "Tôi đi học" của nhà văn Thanh
Tịnh hồi mới lên trung hoc đệ nhất cấp. Do đó mùa thu vẫn là đề tài được bàn
tán muôn thủa bởi những nhà văn, nhà thơ hay những nhạc sĩ trong kho tàng văn
chương hay âm nhạc Việt Nam. Người ta ca tụng mùa thu, bối cảnh mùa thu được
dàn dựng trong những tác phẩm của họ như những không gian lá vàng rơi hay những
chia ly buồn bã. Tôi yêu mùa thu từ bản chất, yêu cả những bản nhạc mùa thu.
Trong khuôn khổ hạn hẹp của bài này, tôi cố gắng đưa ra một số bài tiêu biểu
của những nhạc sĩ đã sáng tác những tác phẩm về mùa thu. Tôi vốn thích bản thu
ca tiền chiến của nhac sĩ Đoàn Chuẩn - Từ Linh. Cuối thập niên 50 khi tôi còn
học tiểu học, thầy giáo của tôi di cư từ miền Bắc vào. Ông có một tâm hồn nhạc
sĩ, chính ông đã để lại trong tôi một ấn tượng thật tuyệt vời của một mùa
"Thu quyến rũ":
"Anh mong chờ
mùa thu
Trời đất kia ngả màu xanh lơ
Đàn bướm kia vui đùa trên muôn hoa
Bên những bông hồng đẹp xinh
Anh mong chờ mùa thu
Dìu thế nhân vào chốn thiên thai
Và cánh chim ngập ngừng không muốn bay
Mùa thu quyến rũ anh rồi …"
Trong bối cảnh buồn bã nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã nói về mùa thu của ông
qua đi khi "Nhìn những mùa thu đi". Thu đi và để lại cho chúng ta
những chia ly, những nuối tiếc sầu rơi, những ý nghĩ riêng tư man mác trong tâm
hồn:
"Nhìn những mùa
thu đi
Em nghe sầu lên trong nắng
Và lá rụng ngoài song
Nghe tên mình vào quên lãng
Nghe tháng ngày chết trong thu vàng ..."
Khi người ta yêu nhau thì mọi thứ đều từ thiện,
người ta sẽ cho nhau tất cả, từ những tháng ngày, những tặng phẩm quý báu, cho
con tim, cho nhau kỷ niệm, ... với nhạc sĩ Ngô Thụy Miên, ông cho người tình cả
một bầu trời mùa thu tuyệt vời về nhạc và lời ca . Bài "Mùa thu cho
em" được ra đời năm 67. Chính bài ca này đã đánh thức tôi những cái đáng
yêu của một mùa thu tình ái:
"Em có nghe mùa
thu mưa giăng lá đổ
Em có nghe nai vàng hát khúc yêu đương
Và em có nghe khi mùa thu tới
Mang ái ân mang tình yêu tới
Em có nghe, nghe hồn thu nói
Mình yêu nhau nhé ..."
Mùa thu là mùa của nỗi buồn, của chia tay, của những
mối tình dang dở. Ở tuồi còn đi học, những nam sinh vẫn có những kỷ niệm đến
đứng ngẩn Ngô ở cổng trường con gái như những cửa trường Gia Long, Nguyễn Bá Tòng,
Sương Nguyệt Ánh hay Trưng Vương. Để rồi "Em tan trường về, mưa bay mờ mờ,
anh trao vội vàng chùm hoa mới nở, ép vào cuốn vở”. Người con gái như đóa hoa
hồng, hoa pensé, hoa mimosa hay hoa phượng hồng như môi em. Một nụ hôn đầu ngất
ngây để rồi nhung nhớ mãi mãi về sau. Mùa Hạ đến rồi mối tình chia ly vì lý do
nào đó… Để rồi khi sang mùa thu, mùa tựu trường cô gái Trưng Vương nhìn lá vàng
rơi ngoài đường Nguyễn Bỉnh Khiêm, theo gió heo may vi vu để nhớ đến người bạn
trai xưa với nụ hôn đầu nồng nàn. Nhà thơ nữ Nguyễn Thị Lệ Thanh đã sáng tác
bài thơ "Trưng Vương, khung cửa mùa thu", và nhạc sĩ Nam Lộc đã soạn
thành một ca khúc ghi dấu những mối tình nhẹ nhàng, nỗi bâng khuâng, những xao
xuyến của tuổi học trò:
"Tim em chưa
chưa nghe rung qua một lần!
Làn môi em chưa hôn ai cho thật gần
Tình trần mong manh như lá me xanh Ngô ngác rơi nhanh
Thu giăng heo may che bóng cây lạnh này
Người cho em nghe câu nhớ thương từng ngày…
Người mang cho em quen môi hôn ngọt mềm
Tình cho tim em rung những đêm lạnh lùng…
Nắng vấn vương nhẹ gót chân
Trưng Vương vắng xa anh rồi
Mùa thu đã qua một lần
Chợt nghe bâng khuâng lá rơi đầy sân...”
Mùa thu của những tình tự yêu đương, đã lôi cuốn người nhạc sĩ đã dùng
bối cảnh thu ca như trong nhiều tác phẩm của ông về mùa thu, Phạm Anh Dũng đã
tâm sự những nồng nàn, những cụm từ truyền cảm của ông qua bài "Gọi mùa
thu mơ":
"Anh gọi mùa
thu mơ
Một sớm thu sương mờ
Nai vàng đạp trên lá
Bước từng bước xa xa...
Anh gọi mùa thu mơ
Trời sớm sông không bờ
Lá vàng rơi lác đác
Dịu dàng cơn gió bay
Anh hẹn mùa thu sang..."
Mùa thu để chúng ta ru người tình. Khi
mùa thu tới người nhạc sĩ hát khúc thu ca để dìu người yêu vào giấc điệp bình
yên, Đức Huy đã ru người tình của mùa thu như sau:
"Hôm mùa thu
gió hát bài ca cũ
Mùa thu lá vàng bay
Anh ru em ngủ
Bài ca dao ta vẫn hát khúc ấu thơ
Nắng vàng ấm suối nước dệt mây thu
Ngập ngừng trôi giấc mơ
Anh ru em ngủ
Dài cơn mê thương yêu ấy
Những ngày còn ái ân..."
Còn mùa thu của Từ Công Phụng thì như thế nào? Ông
ru người yêu về với mùa thu dịu dàng, du dương với những lối ru nhẹ nhàng, dấu
yêu của mây ngàn bay, hãy nghe bài "Mùa thu mây ngàn":
"Buồn vương mây
ngàn giăng khắp lối
Mùa thu bơ vơ đến bên trời
Ru tóc em suối nguồn
Gọi hồn trong gió thu buồn
Ngày mai chúng mình xa nhau rồi
Cầm tay em nhìn sao không nói ..."
Tuần rồi tôi tình cờ được nghe bài "Dáng thu", người nhạc sĩ đã
âu yếm so sánh vẻ đẹp kiều diễm, đài các của mùa thu như người thiếu nữ trong
những dòng nhac thu ca . Nhật Vũ đã dìu người tình qua vũ điệu Tango:
"Dáng thu vơi
buồn như thương nhớ ai
Dáng thu về đây mùa thu ơi ai có hay
Ta vẫn ngắm mây trời
Thương về tóc buông lơi
Thương nhớ mãi nụ cười
Bờ môi xinh như mộng
Từ ngày em đi
Đã bao lần thu về rồi ?"
Lại một tình cờ khác tôi lắng nghe tiếng đàn của một
người nhạc sĩ Mai Đức Vinh bên phương trời Canada, ông cho chúng ta nghe một
bản tình ca quyến luyến và nhiều vương vấn của người thiếu nữ trong giấc mơ thu
của ông "Thu về hôm nao", thơ Pham Anh Dũng:
".....Này em
nhé mắt nâu qua rừng thu
Trong bóng thời gian nhả tiếng sương mù
Chiều rơi lá chín thương em hương lụa
Anh nhặt thu về xây tím áng thơ
Chiều sao hoang vắng vàng phai sắc lá
Anh viết tình thu trên môi em thôi ."
Một chiều thu đến để rồi Phan Bá Chúc đã làm thơ, đã phổ nhạc từ khung trời yêu
thương Đà Lạt qua ca khúc thật trữ tình và đáng yêu, "Tôi có em chiều
thu":
"Chiều phai mây
trắng trôi
Trôi qua dòng đời muộn phiền
Chiều nay tôi thấy em gọi nắng lên
Chiều thu tôi em tôi em như một tình cờ vừa đến
Bàn chân em e thẹn, bàn tay em thơ dại
Vội vàng con chim bé vỗ cánh bay lên cao
Đời cho tôi có em trong một chiều không mong đợi
Đời cho tôi có em trong thu về hương tình tới
Bàn tay thôi e thẹn, bàn chân thôi thơ dại
Chiều nay con chim én líu lo thương đời"
Mùa thu 75 đã làm bao nhiêu con tim điêu đứng, Ngô
Thụy Miên khi ra xứ ngồi đã chia sẽ tâm tư của ông qua bài "Thu
Sàigòn" như sau:
"Em hỏi anh mùa
thu Saigòn
Nắng còn vương vương trên hàng phố vắng
Em hỏi anh mùa thu Saigòn
Nước mắt bây giờ có như mưa tuôn..."
Từ miền trung nam nước Mỹ, nhac sĩ Đỗ Duy Thụy đã bộc lộ tâm sự của ông khi mùa
thu về ta.i Houston với những nhung nhớ mùa chia ly của tình yêu trong bài
"Thu vàng nổi nhớ":
"Theo bước chân
em đi thu vàng
Tình ơi sao đến muộn màng
Nổi nhớ mang theo cung đàn
Buồn vương trên bao tháng năm
Đời một rừng thu hoang vắng
Mơ em là nắng xuân sang
Hồn anh mộng cũ chưa tan
Tình theo lá thu vàng"
Trong nỗi khắc khoải khôn nguôi, nhạc sĩ Ngô Thụy
Miên đã tưởng nhớ dến mùa thu năm cũ khi nhìn về người tình
Cũng vì mùa thu năm cũ vơi đầy nhung nhớ, Ngô Thụy Miên âu yếm nhìn vào ánh mắt
người tình với bài "Thu trong mắt em":
"Rồi một mùa
thu tới cho mắt em buồn trong nắng
Mầu tình hôn tóc rối ru má em hồng say đắm ...
Ô hay mùa Thu lại về cho mình giăng hẹn hò
Gọi tên nhau khi chiều đến
Mây Thu vấn vương đan ngập lối đi
Ái ân theo hồn vút cao Vết mơ tình xõa tay mềm..."
Nếu mùa thu được dùng như biểu tượng của sự ra đi hay sự chia ly để rồi dứt
khoát một cuộc tình buồn não nề nào đó. Trong bối cảnh buồn của mùa thu ở vườn
Luxemburg với ngập xác lá vàng rơi. Nhạc sĩ Phạm Trọng Cầu đã viết bài
"Mùa thu không trở lại" để nói lên nỗi sầu tan tác của ông:
"Em ra đi mùa
thu, mùa thu không trở lại
Em ra đi mùa thu, sương mờ giăng âm u
Em ra đi mùa thu, mùa thu không còn nữa
Đếm lá mùa thu, đo sầu ngập tim tôi…"
Cũng như sự chia ly từ mùa thu dang dỡ, người yêu sẽ
tìm quên lãng mùa thu sầu úa vì tình đã chết trong lòng khi niềm cô đôn chợt
đến mà nhạc sĩ Nam Lộc ghi nhận qua bài "Anh đã quên mùa thu":
"Bây giờ là mùa
thu
Chiều vắng khói sương mù
Hàng cây khô sầu úa
Hiu hắt đứng trong mưa
Mưa như lệ tình xưa
Lệ thấm mãi cho vừa
Lệ thương hoa phượng rũ
Em có nghe mùa thu ..."
Mùa thu về với khung trời Paris của Cung Trầm Tưởng,
nhà thơ này đã kể về chuyện tình mùa thu với nàng kiều nữ tóc nâu người địa
phương bên vườn Luxemburg. Bài thơ "Mùa thu Paris" đuoc nhạc sĩ Pha.m
Duy phổ thành một nhạc phẩm đã đi vào dĩ vàng của Saigon một thời xa xưa:
"Mùa thu Paris,
trời buốt ra đi
Hẹn em quán nhỏ, hẹn em quán nhỏ
Rượu rưng rưng ly đỏ tràn trề ...
Mùa thu âm thầm bên vườn Lục Xâm
Ngồi quen ghế đá, ngồi quen ghế đá
Không em buốt giá từ tâm
Mùa thu nơi đâu, người em mắt nâu
Tóc vàng sợi nhỏ, tóc vàng sợi nhỏ
Chờ mong em chín đỏ trái sầu.."
Từ một phương trời nào đó Phạm Anh Dũng âu yếm thì
thầm với người em gái mắt nâu của mình bằng những lời yêu dấu để thăm chừng khi
nào mùa thu của tình yêu thực sự đến. Nếu Phạm Trọng Cầu hay Trịnh Công Sơn
nhìn mùa thu đi với nỗi niềm tiêu cực thì tương phản thì Pham Anh Dũng lại nhìn
mùa thu ở khía cạnh tích cực. Nào chúnh ta hãy nghe lời hát của Pha.m Anh Dũng qua
bài "Mùa thu về chưa em nhỉ":
"Này yêu dấu,
mùa thu về chưa nhỉ
Gọi mây trôi em thả tóc bay đi
Hạt long lanh rơi nhạt lá thay mầu
Tình xanh biếc, xanh mầu đôi mắt nâu ...
Này yêu dấu, mùa thu về lá đổ
Dòng sông xanh trôi về mãi xa xôi
Mầu quan san loang nhạt tím khung trời
Chiều thu vàng mình anh với em..."
Trong một buổi chiều thu lá úa vàng rơi, tôi nhâm
nhi ly cà phê của mùa thu vàng trong một cửa tiệm café’ Starbucks tai Boston,
lòng bỗng bâng khuâng lên nỗi nhớ nhà, những rộn rã vì nhớ Givral hay La Pagode
của Saigon năm xưa. Trong khung cảnh mùa thu dù là Boston, Paris hay Toronto,
trong tôi mùa thu vàng của nhạc sĩ Cung Tiến vẫn đẹp đẽ hơn với lời thơ và ý
nhạc. Nhịp điệu Valse vui tươi với lòng bồi hồi khi lang thang trên đường phố
Nguyễn Bỉnh Khiêm hay Gia Long hoặc Lê Thánh Tôn gần nhà tôi ở với những chiếc
lá vàng rơi đã làm xao xuyến tâm hồn:
" Một mình
đi lang thang trên đường,
Hồng hôn xuống, chiều thắm muôn hương
Chiều hôm qua mình tôi bâng khuâng
Có mùa thu về, tơ vàng vương vương...
Chiều hôm qua lang thang trên đường
Nhớ nhớ, buồn buồn với chán chường
Chiều hôm nay trời nhiễu mây vương
Có mùa thu vàng bao nhiêu là hương"
Mùa thu về người
nhạc sĩ thiếu vắng bóng hình người yêu, trong mùa thu hôn mê của nỗi niềm cô
đơn, Ngô Thụy Miên đã sáng tác bài "Chiều nay không có em" vào năm
1965 như sau:
"Chiều nay mình
lang thang trên phố dài
Không có em ai chung bước dỗi nhau giận hờn
Không có em đường xưa giăng mắt mây trôi
Chiều nào hai đứa chung đôi
Lặng nhìn mùa thu lá rơi ...
Rồi mai mình em thôi trên phố người
Sao mắt nhung không nuối tiếc khát khao đợi chờ
Không có em còn ai thương lá thu bay
Còn ai vương vấn cơn say
Đời gian dối cô đơn mình ta."
Trong cái tâm tình bơ vơ về mùa thu chia ly, những
nỗi cơ đ ơn buồn tẻ của tâm hồn đã tạo ra bản nhac "Thu bơ vơ" buồn
man mác tâm tư, thơ của thi sĩ Võ Mỹ Ngọc, nhạc Mai Đức Vinh:
"Hàng cây trơ
nhánh bơ vơ cuối mùa
Nàng thu giận chi lá rơi đầy sân
Sầu dâng đơn côi năm tháng phai tàn
Heo may gió thu se lạnh
Nghe tâm hồn thương nhớ xa xăm
Rừng thu thay lá công viên ghế buồn
Chờ ai về ngang ghé thăm nghỉ chân
Quạnh hiu mây bay giăng xám con đường
Nơi đây đếm bao thu vàng
Quê nhà xa cách đại dương..."
Vũ Đức Sao Biển góp mặt vào vườn thơ nhạc mùa thu
qua bài "Thu hát cho người". Lời nhạc lẳng lơ với người tình mùa thu
của ông, rồi nỗi thống trách khi nàng bỏ ra đi . "Thu hát cho người"
như là một khúc ca buồn thảm:
"Giòng thu nào
đưa người tình đi biền biệt
Mùa thu nào đưa người về thăm bến xưa....
Ta vẫn chờ em dưới gốc sim già đó
Để hái dâng người một đóa đẫm tương tư...
Giữa thu vàng bên đồi sim trái chín
Một mình ta khóc tuổi thơ rơi
Thời gian nào trôi bềnh bồng trên thân phận người
Biệt ly nào không muộn phiền trên đầu môi
Màu vàng lên, biêng biếc ánh chiều rơi
Nhạc hồi mong ta hát vì xa người
Thu hát cho người, thu hát cho người, người yêu… ơi"
Trong đầu thập niên 70, người ta không thể quên một
bản nhac tình thu bất hủ của nhạc sĩ Phạm Duy, phổ từ thơ của thi hào Guillaume
Apollinaire. Bài "Mùa thu chết" đã ray rứt nói lên những thương nhớ
khôn nguôi của một mùa thu tàn úa, những ai ốn tiếc thương của người tình vẫn
mặn nồng chờ đợi sự trở lại của mùa thu yêu đương có nhau …
"... Ta ngắt đi
một cụm hoa thạch thảo
Em nhớ cho: Mùa thu đã chết rồi
Ôi ngát hương thời gian mùi thạch thảo
Em nhớ cho rằng ta vẫn chờ em
Vẫn chờ em, vẫn chờ em, vẫn chờ
Vẫn chờ... đợi em."
Thi sĩ lừng danh Paul Verlaine của Pháp Quốc đã mang
nỗi xúc động bồi hồi khi diễn tả bài thơ mùa thu của ơng qua bài "Chansons
D'automne" như sau:
"Les sanglots
longs
Des violons
De l'automne
Blessent mon coeur
D'une langeur monotone
Tout suffocant
Et blême, quand
Sonne l'heures
Je me souviens
Des jours anciens
Et je pleure..."
Bài thơ này được nhạc sĩ Phạm Duy phổ nhạc lời Việt
mang tên "Thu ca điệu ru đơn":
"Mùa thu nức nở
ơ ớ
Tiếng thở ơ ơ ơ dài
Tiếng vĩ cầm, buồn ơi mùa thu ơi!
Lòng ta khốn khổ ơ ố
Với mỏi ý y y mòn
Tiếng thu buồn, buồn ơi điệu ru đơn
Nghẹn ngào tê tái, nghẹn ngào tê tái
Khi giờ điểm, ta ngồi ta nhớ
Những ngày nào xưa
Những ngày nào xưa, và ta khóc lóc
Và ta khóc lóc ..."
Nước mắt đã rơi khi mùa thu về vì mùa thu buồn bã,
khi hàng cây trút lá nghĩa trang đìu hiu, Phạm Duy đã mơ tả một mùa thu đầy
nước mắt trong cơn mưa thu... của bài "Nước mắt mùa thu":
"Nước mắt mùa
thu khóc ai trong chiều
Hàng cây trút lá nghĩa trang đìu hiu
Từng chiếc, từng chiếc lệ khô vàng héo
Buồn thương từng kiếp nằm trong mộ héo tên người đời quên
Nước mắt mùa thu khóc than triền miên
Nước mắt mùa thu khóc trong đêm dài
Mùa thu chới vơi tiếng mưa buồn rơi…"
Mùa thu với mưa rơi buồn hiu hắt, giọt
nước mắt rơi như giọt mưa sầu nhân thế. Ơi, hồn thu đến để gieo bao nỗi buồn
như trong bài "Giọt mưa thu" của nhạc sĩ Đặng Thế Phong:
"Ngoài hiên
giọt mưa thu thánh thót rơi
Trời lắng u buồn mây hắt hiu ngừng trôi
Nghe gió thoảng mơ hồ trong mưa thu
Ai khóc ai than hờ! ....
Hồn thu tới nơi đây gieo buồn lây
Lòng vắng muôn bề không liếp che gió về
Ai nức nỡ thương đời
Chân buông mau dương thế bao la sầu…"
Giọt mưa thu không hẳn chỉ biểu hiện trong thơ mùa
thu của Đặng Thế Phong hay Phạm Duy, mà nó còn được nhạc sĩ Lê Quang diễn tả
qua bài "Mùa thu dưới mưa"... thu về dưới mưa để nhớ em những nụ hôn
đầu và thấp thoáng bóng em đi khi chiều nhạt phai:
".... Một mùa
thu anh đứng trong mưa
Chờ em lá rơi vàng đầy sân
Và thời gian như cũng trôi theo mùa thu
Bóng chim cây về đâu
Có nuối tiếc những nụ hôn đầu giờ phai
Bóng dĩ vãng như rơi cuối chiều mùa thu
Nhớ em mùa thu dưới mưa
Nhớ em mùa thu dưới mưa
Gió cuối chốn xa bước chân em chiều phai
Lấp khuất nỗi đau những muộn phiền chôn dấu
Thấp thống bóng xa vết thương đau thời gian
Nắng tắt cuối phố chiếc lá cố ngậm ngùi…"
Mùa thu của Lê Quang với vết thương lòng khi em ra
đi, còn trơ vơ chiếc lá ngậm ngùi . Nhạc sĩ Phạm Mạnh Cương nối tiếp với khúc
hát bơ vơ khi mùa thu thiếu vắng em, để rồi cỏ hoa xanh xao chết từ bao giờ và
để lá vàng rụng rơi dâng sầu lòng này em có hay? Chúng ta hãy nghe bài
"Mùa thu không em":
"Mùa thu không
em anh buồn một mình
Cỏ hoa xanh xao chết từ ngày nào
Mùa thu không em rừng thu mông mênh
Lá vàng rụng sầu em có hay đâu....
Mùa thu không em giá buốt tim anh
Tình yêu mong manh mây trời nương cánh
Mùa thu không em, mùa thu không em
Núi đồi ngã bóng chiều hắt hiu…."
Mùa thu là mùa của sự đổi thay, của những chuyển
mình trong thiên nhiên, sự thay đổi thiên nhiên đó nhiều khi rất gần gũi với sự
thay đổi của con người . Nữ nhạc sĩ Nguyễn Linh Chi đã phổ bài thơ "Dạ
khúc mùa thu" của thi sĩ Phạm Ngọc thành một nhạc phẩm nói lên những tâm trạng
của người thi sĩ đa cảm này về mùa thu, bài hát sáng tác theo thể điệu boston,
mang âm hưởng của nét nhạc du dương, buồn vời vợi tâm tư:
"Mùa thu chiếc
lá chuyển mình
Trơ những nhánh sương
Vạt nắng cuối chạy quanh dãy phố
Tiếng thở dài, chiều nghiêng mình,
Tiếng thở dài tơi…
Ánh trăng thu quằn quại,
Không thoát khỏi
Cõi sương màu nhiệm
Nửa bên này nhớ nửa bên kia
Chốn hư vơ ai ngồi xõa tóc
Đêm loài nai lạc cả lối về…"
Nếu dưới rừng thu có những con nai lạc lồi trong nỗi
nhớ bâng khuâng tìm đến với nhau, thì trên không trung cũng có những vì sao lạc
lồi khi tìm kiếm lẫn nhau như "Hai vì sao lạc", một bản tình ca mùa
thu rất trử tình do nhạc sĩ Anh Việt Thu sáng tác:
"Người về, một
mùa thu gió heo may
Về đâu có nhớ chăng những vì sao long lanh
Đưa tiễn người đêm không trăng
Nói sao nên lời, lòng buồn như chiều rơi…
Người về, người về đâu nhớ ta chăng?
Người đi mỗi lá thu vàng rơi làm ta bâng khuâng
Như ánh mây chiều lam trong sương
Bước đi âm thầm lòng buồn như chiều rơi
Nghe chăng thu ơi để lá rơi chi hồi
Gợi lòng thương nhớ ai nhiều…"
Riêng với mùa thu của Văn Phụng có
sương thu giăng phủ một không gian tĩnh mịch, lãng mạn theo thể điệu valse
chậm, có nàng, có chàng, từ đồi núi xuống dưới biển khơi trong bài "Sương
thu":
"Sương thu
xuống rồi
Trên núi đồi dưới biển khơi
Sương thu trắng ngần đang xuống dần
Khắp trần gian mơ hồ sương xuống rồi
Trên mắt người ướt làn môi
Mơ màng trên áo chàng
Vương tóc nàng sương thấm tràn ...
Âm thầm riêng ta vẫn mơ…
Thầm ta vẫn còn mơ"
Mùa thu của Trường Sa không có sương thu như mùa thu
của Văn Phụng, nhưng la.i có mây mù và mưa nhiều…, mưa rơi êm đềm của một cuộc
tình gắn bó, nhung nhớ về mưa thu. Trường Sa đã tả ý tưởng của ơng trong bài
"Mùa thu trong mưa":
"... Gọi mùa
thu quên lãng
Vào tiếng mưa rơi êm đềm
Trời còn mưa ướt thêm
Biết lấy ai chia hờn tủi
Trời mưa thu lắm mây
Còn bước em đi quên về
Vòng tay ôm lẻ loi
Cho mình còn mãi thương nhau...
Chuyện ngày xưa biết sao
Mỏi cánh chim bay phương nào
Còn ngày xuân ấm êm
Cho mình gọi tiếng yêu em."
Mưa thu không dứt tiếng mưa rơi vào
mùa thu của thi sĩ Như Nguyên, và cũng là nhac sĩ Vũ Thư Nguyên. Chuyện tình
thu cua ơng cũng không kém phần mộng mơ và lãng mạn trong bài "Thu Đã
Về":
"... Thu, Thu
đã về rồi em gái yêu
Nhặt chiếc lá vàng
Anh nghe tình chớm ươm mơ
Mây giăng giăng trên cành nhỏ
Thẫn thờ nghe lá đổ...
Nghe gió lùa … Nghe mong chờ người mắt nai
Thu đã về rồi em có thấy
Mưa đầu mùa mưa ướt cả hồn ai
Mưa rơi rơi mưa hiu hắt đêm dài
Thu đã về rồi để ai thương nhớ ai ?”
Mùa thu vẫn mưa, không những trong bối cảnh ở Việt
Nam của nhiều nhạc sĩ, mà còn mưa cả một khung trời Paris của Phạm Ngọc và Vũ
Hữu Toàn qua bài "Mưa Paris - Mùa thu của tôi", thơ Phạm Ngọc, nhạc
Võ Hữu Toàn. Bài hát đưa ta viếng kinh đô Paris trong cơn mưa thu, giòng nước
mưa đã trơi theo con sông Seine u buồn vào mùa thu của Phạm Ngọc:
"Paris buồn
giữa trời thu
Cơn mưa ùa theo hối hả
Tiếng đàn cùng tiếng gió
Thở dài thành những cơn mưa
Em là mùa thu của tôi
Chẳng đợi chờ sao lai đến
Cũng đành một lần lỗi hẹn
Sông Seine buồn quá xa xôi..."
Nếu như Phạm Ngọc, Cung Trầm Tưởng và Phạm Trọng Cầu đem chúng ta vào mùa thu
Paris của phương Tây thì ngược lai nhạc sĩ Hồng Thi Thơ đưa chúng ta trở lại
phương Ðông với xứ hoa anh đào, có kiều nữ geisha trong áo kimono cổ truyền của
đất Phù Tang qua bài "Mùa thu Đông Kinh":
"Lạc trong Đông
Kinh
Vừa khi mùa thu gieo thương nhớ
Làm tôi ngơ ngẩn nhìn qua hồn thơ
Chiếc áo buồn kimono
Đôi thiên nga trong hồ
Cô geisha trên bờ
Thiết tha trong mong chờ...
Mùa thu Ðông Kinh
Gọi đôi hình bóng trong giây phút
Chờ trơng bước đi tìm tâm tình nhau
Bước đi tìm duyên ngày sau
Trong tiếng hát mơ màng
Trong ánh nắng ngỡ ngàng
Xao xuyến lá thu vàng."
Chúng ta đã nhắc đến mùa Thu Paris, những lá vàng ở
vườn Lục Xâm Bảo, hay là mùa thu ở Đông Kinh, làm chúng ta liên tưởng đến mùa
Thu ở quê hương. Không có nhiều nhạc sĩ nhắc đến mùa thu Sài Gòn, Sài Gòn thân
yêu chỉ có hai mùa mưa nắng. Cái nắng chói chang của Sài Gòn đã làm nhà thơ
Nguyên Sa nghĩ đến người em gái mặc áo lụa Hà Ðông "nắng Saigòn, anh đi mà
chợt mát. Bởi vì em mặc áo lụa Hà Ðông" . Cũng có nhiều nhạc sĩ thường
nhắc đến ngày mưa dài ở Sài Gòn – tưởng chừng như bất tận . Nhưng mùa Thu ở Hà
Nội đã là đề tài của biết bao nhà thơ, nhà văn, họa sĩ, nói chung là những nghệ
sĩ đã kể nhau nghe về Hà Nội trong ký ức , như một Hà Nội của Mai Thảo, rồi một
Hà Nội của hoạ sĩ Bùi Xuân Phái và một Hà Nội của Trịnh Công Sơn,… Hà Nội là
mùa Thu, và mùa thu là Hà Nội: "Hà Nội mùa thu
"Cây cơm nguội
vàng,
Cây bàng lá đỏ
Nằm kề bên nhau, phố xưa nhà cổ
Mái ngói thâm sâu
Hà Nội mùa thu, mùa thu Hà Nội
Mùa hoa sữa về thơm từng ngọn gió
Mùa cốm xanh về, thơm bàn tay nhỏ…"
Hà Nội với những phố Cổ ngày cuối thu, buổi chiều sương phủ, đi
lang thang ngồi phố, mùi hoa Sữa lãng đãng trong gió thoãng làm chúng ta không
quên được mùa thu Hà Nội. Hà Nội, cuối thu, trời se se lạnh, ngày xưa các cô
gái Hà Thành mặc áo nhung, cổ quàng khăn voan tím đã làm trái tim bao chàng trai rung động . Như khi một
"tiểu thư Hà Nội" nhớ người yêu ở phương xa, đã đi lang thang trong
phố Cổ, đã ra Hồ Gươm, soi bóng mình, soi tương lai của mình và nước mắt của
nàng lăn xuống như những hạt mưa bụi như mưa phùn như trong một bài thơ của
Phạm Chung do nhạc sĩ Phạm Anh Dũng phổ thành ca khúc "Mùa Xuân ngồi song
cửa":
"Có phải mùa
thu đã qua
Em lang thang qua phố phường Hà Nội
Mặt hồ Gươm pha sương, em soi đời u tối
Mùa cốm hồng không đợi
Em nhớ ai mà mưa bụi bay?…"
"Mùa thu Ðông Kinh" của Hồng thi Thơ cho
thấy hình ảnh của cô geisha mong chờ người lữ khách thì mùa thu của Lưu Trọng
Lư cho thấy một hình ảnh vô cùng đẹp đẽ của người cô phụ Việt Nam trông ngóng
kẻ chinh phu trở về từ một tiền tuyến xa xôi, cái hình ảnh tiêu biểu thật đáng
yêu của bao người phụ nữ Việt Nam trong bất cứ cuộc chiến nào suốt dòng lịch sử
của dân tộc. Bài "Tiếng Thu" được nhạc sĩ Lê Thương phổ nhạc với nhịp
chậm 4/4, hợp âm Fa trưỏng:
"Em không nghe
mùa thu
Dưới trăng mờ thổn thức
Em không nghe rạo rực
Hình ảnh kẻ chinh phu
Trong lòng người cô phụ...
Em không nghe rừng thu
Lá thu kêu xào xạc
Con nai vàng ngơ ngác
Đạp trên lá vàng khô."
Ngồi ra, nhac sĩ Pham Duy cũng đã phổ bài thơ này
theo hợp âm Sol trưởng. Mỗi bài mang một sắc thái hay riêng, một vẻ đặc thù
riêng. Trong nỗi cô đơn của mùa thu trăng khuyết, thi sĩ Du Tử Lê đã thố lộ tâm
tình của ông về mùa thu qua "Thu Khúc Một" được nhạc sĩ Võ Tá Hân phổ
thành nhạc như sau:
"Trăng khuyết,
như đời tôi
Cũng thôi một kiếp người
Em về, khuya có vui
Đầy hồn tôi mưa bụi
Tôi về, khuya thiếu... tôi
Nhớ người môi tháng tám
Gió ngất, như lòng tôi
Chiều thu, im tiếng rồi...
Tôi ở đây đêm qua
Mênh mông hồn nghĩa địa
Trăng khuyết như tình tôi
Còn nhau không cuối đời ..."
Trong kỷ niệm tình yêu và mùa thu, thi sĩ Phạm Văn
Vui đã viết thành lời cho bản nhạc "Tình yêu như chiếc lá ". Bản nhạc
này do nhạc sĩ Trần Quang Hải sáng tác. Khi tình yêu của thủa ban đầu như là
chiếc lá màu xanh tuổi nhỏ, theo dòng thời gian chiếc lá ngả vàng của mùa thu
cho những duyên cớ bẽ bàng và mang theo một mối tình lỡ làng khi lá rôi xuống
từ cành cây nghiệt ngã:
"Tình yêu như
chiếc lá
Phai sắc khi mùa thu vừa chớm
Nào ai hay ai biết
Duyên cớ sao thu bẽ bàng
Tình yêu có lỡ làng
Tựa như chiếc lá thu vàng
Còn vương vấn trên cành cây
Chực rơi theo gió vô tình..."
Mùa thu của Lam Phương mang nhiều sức sống, nhiều
năng động của sự trẻ trung, vui tươi và yêu đời … Mùa thu , trong nét nhạc của
Lam Phương, hớn hở quay cuồng theo nhịp điệu bebop của "Mùa thu yêu
đương":
"Anh muốn đôi
ta mãi như người tình
Vui đời hẹn hò
Khi trên giòng suối, khi trên lưng đồi
Nửa đêm thanh vắng, dìu đến công viên
Đôi trẻ lạc lối, trên xác lá vàng
Mùa thu yêu đương đường vào Paris có lắm nụ hồng
Có tiếng thì thầm
Nhưng anh chẵng cần, mình sống cho nhau
Vượt lòng đại dương, mình gặp lại đây
Sau cơn khát dài, thương nhớ bao ngày
Tình yêu trong taỵ…"
Trong cái không gian xung quanh chúng ta khi mà mọi
vận chuyển của luật vũ trụ là cuộc sống có sinh và có mất, có mùa xuân và có
mùa thu, có lá xanh và có lá vàng, có tình yêu và mất tình yêu,... Trong cái
triết lý của cuộc đời vô thường, phù du, sắc không, không sắc, Pha.m Anh Dũng
đã mô tả kiếp nhân sinh như sắc không trong nhạc phẩm "Tình là hư
không" mà tôi tạm kết bài viết này về "Mùa thu trong tình ca Việt
Nam":
Chiều thu mưa vẫn
rơi
Nhạc thu ru nắng phai, nhạt nhòa cuối trời
Rồi em theo gió bay
Tình em như bóng mây
Tình anh như núi sông
Tình em như bóng mây ...
Chiều thu mây trắng bay
Chiều thu mây trắng bay
Ngàn thu mây vẫn bay,
Dù mộng không đầy
Mùa thu cơn gió không lay
Hồn thu đưa lá bay
Tình ta như sắc không, tình là hư không."
Cuối cùng của bất cứ cuộc tình nào trên thế gian cũng sẽ theo luật của tao hóa,
của vũ trụ sẽ tan biến vào hư không, một cõi hư vô ... để chỉ còn lại những bài
thu ca bất tử của một thời để yêu và một thời để nhớ. Chắc hẳn rằng bài viết
này còn nhiều thiếu xót, nhưng với nỗi niềm yêu mùa thu, yêu thơ nhac Việt Nam,
tôi có một ước mong gói ghém những nhạc phẩm đã rung động tâm hồn và xao xuyến
con tim khi mùa thu về. Tôi chân thành cảm tạ các thi sĩ, các nhạc sĩ cho phép
tôi mượn tác phẩm tim óc của họ để làm thành bài viết tổng hợp này.
Việt Hải & Phạm Chung
