VỌNG PHU THẠCH (NGUYỄN CÔNG LƯỢNG)

VỌNG PHU THẠCH

Nguyễn Công Lượng

(Góp nhặt)

Ðọc “Vọng Phu Thạch” của Vương Kiến đời nhà

Ðường bên Trung Hoa:

Vọng Phu Xứ

Giang du du

Hóa vi thạch

Bất hồi đầu

Sơn đầu nhật nhật phong hòa vũ

Hành nhân quy lai thạch ứng ngữ

Nghĩa là :

Ở nơi trông chồng

Lòng sông mênh mông

Hóa thân làm đá

Ðầu không ngoảnh trông

Người đi có lại đá mong ngỏ lời.

Hình dáng Vọng Phu Thạch ra sao và sự tích như thế

nào thật chưa rõ được. Nhưng cái mênh mông của dòng

Trường Giang, cái hùng vĩ chớn chở ở Bắc Sơn của Vũ Xương,

Trung quốc và cái lòng chung thủy của người thiếu phụ qua áng

thơ trên đã làm cho bao văn nhân mặc khách tốn nhiều giấy

mực để tán tụng qua những bài thơ họa lại hoặc dịch sang Việt

ngữ, mỗi mỗi tùy theo cảm khái của từng người:

Chàng đi thiếp đứng trông chờ

Bên sông nước vẫn hững hờ chảy xuôi

Thân hóa đá, dạ khôn nguôi

Gió mưa năm tháng trên đồi quạnh hiu

Người về đá tỏ đôi điều.

               (Nguyễn Thị Dung)

Ở nơi nàng đứng trông chồng

Dưới chân hờ hững một giòng sông trôi

Chờ hoài thành đá mồ côi

Ðầu không quay lại để đời tiếc thương

Mưa trên đỉnh núi đoạn trường

Người đi về, đá mừng thương thốt lời

                               (Ngọc Sương)

Trường giang tăng lưu thủy

Thiếu phụ sầu vọng phu

Tuế nguyệt hóa vi thạch

Thủy chung truyền thiên thu

Ở Trung Hoa lại có một hòn Vọng Phu Thạch nữa ở Doãn Tùng Cương bên bờ biển Ðông, gần Sơn Phòng và Sơn Cốc, nên ở một tác phẩm có tên Hòn Vọng Phu do Ái Cầm phóng tác từ cuốn tiểu thuyết Vọng Phu Thạch của Quỳnh Dao thì sự tích được ghi như sau:

“Ở phía Bắc Trung Hoa, giữa những rặng đồi núi chập chùng, ẩn hiện rõ nét hình thù người mẹ bồng con và dân giả bao nhiêu năm qua đều ngậm ngùi thương nhớ đến câu chuyện thật cảm động : Có một thiếu nữ xinh đẹp vừa lấy chồng chưa tròn một năm thì người chồng phải xa lìa vợ để lên đường chinh chiến. Bao nhiêu năm đợi chờ mùa lá rụng ôm con mong ngóng tin chồng về. Nàng không quản ngại gió mưa sương tuyết phủ phàng. Cho đến một ngày kia mẹ con người chinh phụ không còn chịu đựng được nữa đã thoát hồn vào cõi hư vô. Trời đã

chứng giám tấm lòng trung trinh của nàng. Thân xác mẹ con

nàng đã hóa thành tượng đá và đã đi vào lịch sử đi vào lòng

kính trọng ngưỡng phục của thế gian. Và từ đó hình ảnh của mẹ

con nàng trở thành đá vọng phu....”

Ðó là chuyện bên Tàu, tất cả đều na ná như nhau. Còn

ở Việt Nam ta cũng có Ðá Vọng Phu, một ở tỉnh Lạng Sơn (Bắc

Việt), một ở tỉnh Bình Ðịnh (Trung Việt).

Ở Lạng Sơn đá đứng trên núi, hình dáng xa trông giống

như một người đàn bà ôm con đứng chờ chồng, gần Ðồng Ðăng

và động Tam Thanh, nên ca dao có câu :

Ðồng Ðăng có phố Kỳ Lừa,

Có nàng Tô Thị, có chùa Tam Thanh.

Ai lên xứ Lạng cùng anh,

Tiếc công bác mẹ sinh thành ra em...

Chuyện cũ lưu truyền rằng xưa có nàng Tô Thị có

chồng là một học trò nghèo, họ Ðậu. Vợ chồng đang sống trong

cảnh thanh bần và vừa sanh một đứa con trai nhỏ. Bỗng đâu họ

Ðậu bị bắt đi lính thú. Thời đó hạn kỳ thi hành hành nghĩa vụ

lính thú (giống như thi hành quân dịch hay thi hành nghĩa vụ

quân sự bây giờ) có lẽ là ba năm, nên mới có bài trấn thủ lưu

đồn:

Ba năm trấn thủ lưu đồn.

Ngày thì canh điếm tối dồn việc quan.

Chém tre đẳng gỗ trên ngàn

Hữu thân hữu khổ phàn nàn cùng ai

Miệng ăn măng trúc măng mai

Những giang cùng nứa lấy ai bạn cùng

Nước suối trong con cá nó vẫy vùng...

Nhưng ngày qua tháng lại, ba năm rồi lại ba năm, chàng

đã không trở về mà tin tức cũng biền biệt. Phần nhớ thương,

phần lo lắng cho chồng, Tô Thị bồng con lên núi đứng trông

chồng... Tình được un đúc với nắng sớm mưa chiều phong ba

bão táp lâu ngày nàng hóa thành đá... Núi chở hình người đá

nên cũng mang luôn tên đá là núi Vọng Phu hay là núi Tô Thị.

Dân địa phương gọi là Ðá Vọng Phu.

Thi hào Nguyễn Du cũng có bài vịnh Vọng Phu Thạch :

Thạch da ? nhân da ? Bỉ hà nhân ?

Ðộc lập sơn đầu thiên bách xuân

Vạn kiếp yểu vô vân vũ mộng

Nhất trinh lưu đắc cổ kim thân

Lệ ngân bất tuyệt tam thu võ

Ðài triện trường minh nhất đoạn văn

Tứ vọng liên sơn diếu vô tế

Ðộc giao nhi nữ thiện di luân

Quách Tấn dịch :

Ðá hay người? ấy ai người ấy ?

Ðầu non cao trải mấy nghìn xuân!

Giấc không bén mộng vu thần

Tấm thân kim cổ trong ngần gương trinh

Mưa ba thu lệ tình lai láng

Ngàn rêu in một áng sầu văn

Non xanh líp mắt xa gần

Gánh luân thường để riêng phần thuyền quyên

Duy Phi dịch

Ai đó, người chăng, hay đá chăng

Ðầu non một bóng mấy ngàn năm

Mây mưa, muôn thuở tàn cơn mộng

Trinh tiết một đời vẹn tấm thân

Mưa xối ba thu không dứt lệ

Rêu xăm năm tháng đá thành văn

Lặng nhìn bốn phía mênh mông núi

Sao để riêng nàng giữ đạo luân

Ðặng Lý Khê cũng có một bài vịnh Núi Vọng Phu ở

Lạng Sơn như sau :

Ngọn núi như in chiếc bóng lồng,

Ấy nàng Tô Thị đứng trông chồng.

Xa xôi dặm liễu chàng đâu tá ?

Sừng sững đầu non thiếp nhớ mong.

Chỉ núi thề non lòng chẳng chuyển,

Tắm mưa gội gió tiết càng trong.

Núi sao lại dứng như người nhỉ

Bia miệng nghìn thu chuyện có không ?

Còn ở Bình Ðịnh cũng có Ðá Vọng Phu nằm trên dãy

Núi Bà, thuộc địa phận thôn Chánh Oai, quận Phù Cát. Khách

muốn đến viếng Ðá Vọng Phu thì có hai con đường : Ðường bộ

thì đi theo đường Chùa Ông Núi, đến Cách Thử rồi quẹo về

hướng Bắc, hoặc đến Ðề Gi rồi đi vào Nam. Ðường thủy thì

vượt qua đầm Thị Nại đến Cách Thử, mướn ghe ra Chánh Oai.

Nếu muốn thấy hình người đá được rõ ràng và để lòng chúng ta

có thể dể giao cảm cùng “lòng người tháng đợi năm chờ” trước

cảnh trời cao biển rộng và mở tầm mắt với non sông thì nên đi

đường biển.

Ngoài khơi trông vào, chúng ta sẽ thấy hai hòn đá xanh,

một cao một thấp, đứng trên một ngọn núi cao, giống hình một

người đàn bà dắt đứa con, mặt đăm đăm nhìn về một nơi xa

xăm ngoài biển cả, như trông như đợi.

Tương truyền ngày xưa ở đạo Quãng Nam - (nhưng

chắc chắn là sau năm 1470, vì năm nầy vua Lê Thánh Tôn

đánh chiếm Ðồ Bàn, bắt được vua Chiêm là Trà Toàn và biên

giới Ðại Việt mới mở rộng tới núi Thạch Bi (Ðá Bia) nằm giữa

Phú Yên và Khánh Hòa ngày nay. Ðạo Quãng Nam chạy dài từ

đèo Hải Vân cũng từ đó được mở rộng cho đến tận Phú Yên.

Và chính là lúc người Việt vào định cư ở miền đất mới nầy)-

có hai vợ chồng người chài lưới sanh hạ được một trai một gái.

Người con trai là anh và người con gái là em. Một hôm hai anh

em rủ nhau ra sau vườn đốn mía, chẳng may khi người anh chặt

mía con dao sút cán văng trúng đầu cô em, máu ra lai láng. Cô

em ngã lăng xuống đất bất tỉnh. Người anh sợ quá tìm đường

chạy trốn. Vợ chồng người chài lưới hay tin chạy ra đưa con gái

vào nhà cứu chữa. Vết thương người em đã lành mà người anh

vẫn không thấy trở về. Hai vợ chồng lão chài thuê người tìm

kiếm nhưng không tìm ra manh mối. Ngày qua ngày hai ông bà

quá đổi ưu sầu vì nhớ thương con, lại tuổi cao sức yếu nên nối

nhau qua đời. Người con gái bây giờ mới có sáu tuổi đã bị họ

hàng đem bán cho một người lái buôn ở khác vùng. Cuộc đời

cô gái từ đó không được ở yên một nơi nào, mãi đến lúc quá

tuổi xuân lại trôi dạt đến vùng Chánh Oai, Phù Cát (ngày nay)

và kết duyên cùng một chàng ngư phủ. Vợ chồng đến trú ngụ

tại vùng Núi Bà, và sanh được một đứa con xinh xắn . Hằng

ngày vợ ở nhà lo phần nội trợ và nuôi con, còn chồng thì dong

thuyền ra đầm Nước Ngọt, cửa Ðề Gi, xuống Vũng Tô, Vũng

Nồm , hoặc vô đầm Thị Nại... để đánh bắt cá tôm đem đổi lấy

bát cơm thơm, tấm áo sạch. Cảnh thanh bần nhưng tình vẫn nở

hoa.

Một sáng mùa Xuân, nắng vàng lên rực rỡ, sóng biển nỗi lên

theo những cơn gió nồm. Ðứa con ngồi chơi trước sân. Chồng

ngồi vạch tóc bắt chấy cho vợ, cảnh trông hoa gấm, tình đượm

lửa hương. Những ngón tay của chồng trên mái tóc xanh của vợ

như con tàu lướt sóng trên biển khơi... Chợt thấy trên đầu vợ có

vệt sẹo dài, chồng liền dừng tay hỏi nguồn cơn. Vợ ngậm ngùi

kể lại chuyện đốn mía hồi ấu thơ và cuộc đời nổi trôi của mình.

Người chồng ngồi im lặng, mặt biến sắc với bao nỗi xót đau

trong lòng. Vì người chồng chính là người anh ruột năm xưa đã

tạo nên vết thương trên đầu em gái tuy nay đã lành, nhưng vết

thương trong lòng mình thì vẫn còn rĩ máu dù đã ăn năn hối lỗi

suốt mấy chục năm qua. Nay chàng lại gây ra một lầm lỗi khác

không thể tha thứ nên lòng chàng như thiêu chư đốt, đắng cay

ngậm ngùi.

Sau khi sắp xếp lại việc nhà đâu vào đó, người chồng

bão vợ là sẽ vào Thị Nại đánh cá nên phải vài ba hôm mới về.

Nhưng vài ba hôm trôi qua, rồi vài ba tháng trôi qua thuyền

chồng vẫn không về bến cũ. Vợ ở nhà nóng lòng chờ chồng,

đứng ngồi không yên, bèn bồng con lên núi đứng trông. Nhưng

càng trông càng chẳng thấy, chỉ thấy biển trời mây nước một

màu xanh. Nàng cùng con ở lì trên núi bỏ ăn bỏ uống. Ðến một

ngày cảm động thấu trời xanh, trời liền cho nàng cùng con hóa

đá.

Từ đó dân làng gọi là Ðá Vọng Phu.

(Theo Quách Tấn : Non Nước Bình Định)

Chuyện tuy hoang đường nhưng chứa nhiều ý nghĩa :

Tình người, đạo lý, lòng thủy chung...gương sáng đó sừng sững

giữa trời để thế nhân cùng soi chung. Nhiều văn nhân qua đây

thường có thơ cảm đề. Trường Xuyên có hai luật:

            1. Chồng đi biệt tích tự bao giờ,

Một góc trời Nam một dạ chờ.

Lụy nhớ mưa ngàn tuôn nượp nượp,

Tóc thề mây núi bạc phơ phơ !

Non chồng nghĩa nặng cao vòi vọi,

Nước vướng tình sâu chảy lững lờ.

Dâu biển đã bao đời kiếp trải,

Lòng son một tấm mãi trơ trơ.

            2. Người đã không về tin cũng không,

Ðầu non dắt trẻ đứng trông chồng.

Nước mây quạnh vắng tròng khô lệ,

Mưa nắng phôi pha má lợt hồng.

Lời thệ vững ghi lòng sắt đá,

Khối tình riêng nặng gánh non sông.

Nỗi niềm ai biết, không ai biết,

Gương nguyệt nghìn thu rạng biển đông.

Cũng có nhiều nơi với đá núi đầu non, xa trông cũng

phảng phất hình dáng người đứng đợi, mỗi nơi có một sự tích

riêng nửa hư nửa thật đầy mộng đầy thơ (xin một dịp khác sẽ

trình bày). Nhiều người lầm tưởng là đá Vọng Phu nhưng thật

sự không phải.

Như ở Phú Yên gần đèo Cả có hòn Ðá Bia (Thạch Bi)

ghi dấu vua Lê Thánh Tông mở nước năm 1470. Ðịa phương có

ca dao:

Chiều chiều mây phủ Ðá Bia

Ðá Bia mây phủ chị kia mất chồng.

Mất chồng đây chẳng có lo,

Sợ ai mất vợ nằm co một mình.

Còn ở Khánh Dương (tục gọi là Ma Rạc, do tiếng M.

Drack của người Thượng mà ra), thuộc tỉnh Khánh Hòa, có hòn

Mẩu Tử tức Mẹ Bồng Con. Thi Nại Thị có thơ vịnh rằng:

Nước non vẫn nước non nhà

Tiếng rằng Ma Rạc vẫn là nước non

Nơi đây nghĩa Mẹ tình Con

Dù cho sông cạn đá mòn chẳng nao.

Non cao nghĩa mẹ càng cao,

Tình con mạch suối không đào mà sâu.

Cuộc đời bể bể dâu dâu,

Tình Con nghĩa Mẹ nghìn thu vẹn toàn.

Nhạc sĩ Lê Thương viết ba ca khúc có tựa đề Hòn Vọng

Phu 1, 2 , và 3 với những lời ca thật ai oán, thật ngậm ngùi, mà

cũng thật hào hùng:

Nơi phía Nam ... giữa núi ... mờ

Ai bế con ... mãi ... đứng chờ

Như nước non ... xưa đến ... giờ

Núi ... đá kinh hoàng nhắc câu sấm thề

Hỡi người chinh phu ... Anh hùng non sông

Trao người con quý ... trao người trông nôm

Thiếp xin ... lỗi ... thề

Chàng dạo bước ... ngoài sườn non

Tìm người đứng cô đơn đang ngóng đợi chồng về

Vượt Hoành Sơn ... vòng thành núi

Mong tới nơi cô thôn ước thề

Tạ từ đất ... miền Ðồng Nai

Lời hẹn hứa tương lai đang chúc mừng chàng về

Chờ nhìn con ... chờ người đón

Bao nét xưa ước mong sẽ còn

Núi đá thu rêu đã lấp mờ bao nghìn xưa

Thấy đứa con xanh ngắt tới hồn còn trong đó

Cầm chiếc gươm thân phụ di truyền

Chàng bế con trao lại gươm liền

Rồi chỉ vào sơn hà biến cố

Trao nó đi gây lại cơ đồ

Trao nó đi ... gây lại ... cơ ... đồ

Chiếc báu gươm

Chinh khách đã trao cho thằng con

Chí khí cao đã nối mãi còn tại non nước

Chàng đã ghi trang sử xanh đời

Một mối duyên chung vạn kiếp người

Từ nghìn sau bên đồi phơi đá

Dân chúng đem ... ca tụng duyên ... bà

Một nghìn năm vừa mới thoáng qua

Nước non nao lòng nức nở khóc bà

Nhà văn Quách Tấn có nhận xét : “Như thế là tình người

nghĩa phụ, Nam cũng như Bắc, Việt cũng như Hoa, muôn trước

nghìn sau, đều được non cao tạc vững. Mây trôi nước chảy

quạch quẻ đìu hiu”

Những hòn Vọng Phu, hòn Mẩu tử, Phụ tử, Ðá Bia...

ngày nay là những di tích lịch sử mà chúng ta cần trân quý,

chính quyền phải có bổn phận bảo tồn gìn giữ. Những danh lam

thắng cảnh đó phải được mọi người quan lâm chiêm ngưỡng.

Thế nhưng những bản tin mới đây vừa nhận được : Hòn Phụ Tử

ở Hà Tiên đã bị ngã một, đang nằm chình ình trong sóng nước.

Còn Hòn Vọng Phu ở Lạng Sơn đã bị chính quyền đập bỏ để

dựng lại một hòn mới. Nghe mà đau lòng!

Trở lại những ca khúc Hòn Vọng Phu của nhạc sĩ Lê

Thương, có lẽ nó ra đời đã trên nửa thế kỷ rồi, lúc đó chúng ta

nghe nhiều câu như rất mơ hồ, nhưng nay thì người ta đã hiểu

những câu hát đó như những lời sấm truyền:

Một bầy chim xa xứ bỗng nhiên vô tình

Bảo rằng tới lượt sơn hà chiến chinh ...

Non sông xao xuyến tấc lòng

Dân gian ... thoáng qua mấy kền

Ách tham ô quan quyền

Vì hồn thanh kiếm còn chưa linh

Nên khiến sắc son bẽ bàng

Mắc nợ còn chưa đền

Có con chim nhỏ bé dám ca câu sấm thề

Cuối năm ... năm Mậu Tý

Tướng quân đem kiếm về ...

Ðời mong đợi thằng con

Ngày nào nó xuống núi non

Xuất chinh với cả mối thù

Nối lại giống nòi chinh phu

Bầy chim xa xứ là ai? năm Mậu Tý là năm nào?

Ðất nước ta ngày nay đang bị quan quyền tham ô thống

trị.

Tướng quân là những ai? Sao không đem kiếm về ? Chỉ thấy

một loại tướng quân vào ra Việt Nam,phát ngôn bừa bãi, làm

buồn lòng những nhà đấu tranh cho Tự Do Dân Chủ và Nhân

Quyền !

Thế tại sao bầy chim xa xứ lại vô tình? Vì hồn thanh

kiếm còn chưa linh?! Hay vì, như một câu ngạn ngữ của người

Champa: “Khi người ta đã ăn no, người ta thường quên hết”?!

Vọng Phu Thạch, chuyện nào nghe cũng bi hùng, đọc

thơ Vọng Phu Thạch, nghe như vang vang lời nguyền của đá:

Ðã đem máu nóng rèn gan,

Quyết đưa năm sắc mây ngàn về đây

                                             (Quách Tấn)

Làm cho người ta phải nghĩ đến chuyện nước non.

Làm cho lòng người phải dậy lên mối u hoài:

Bóng nhạn trời thu tê tái ruột,

Tiếng quyên đêm hạ vẩn vơ hồn....

            (Quách Tấn)

               • Nguyễn Công Lượng

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

- Non Nước Bình Ðịnh, Quách Tấn, Nam Cường xuất

bản, 1967.

- 249 bài thơ chữ Hán của Nguyễn Du, Duy Phi, 2006

- Ðường Thi, Trần Trọng Kim,

- Việt Nam Sử Lược, Trần Trọng Kim

- Docsu14.blogspot.com

Xuân Ðinh Hợi 2007