
(Đã đăng vào
blogongtampy tháng 4-2012)
1-Y phục của người Việt Nam. Người Việt mặc áo, quần, xiêm, yếm, váy, khố. Vấn đề định nghĩa phức tạp sẽ bàn sau.
Đại khái áo là trang phục
dùng để che phần trên của cơ thể (có thể kéo dài xuống phía dưới nhưng cơ bản vẫn
là để che phần trên, ví dụ như áo dài). Quần thì dùng để che phần dưới của cơ
thể. Yếm để che phía trước ngực. Xiêm là áo choàng để che trên lẫn che dưới. Khố
để che dưới và để lộ 2 đùi. Váy dùng để che dưới và riêng cho các bà.
Quần: Quần ngày nay ai
ai cũng đều hiểu là quần có 2 ống. Xa xưa kiểu mặc này không có ở nước ta nhưng
trong văn chương chữ nghĩa lại có danh từ quần. Khó mà hình dung thời đó quần
là cái gì. Khó phân biệt đâu là quần đâu là váy, đâu là khố. Quần các thời kỳ
đó là cái gì? Sẽ bàn sau.
Quần 2 ống thì thấy mặc vào
thời Minh Thuộc (1414-1427). Nhà Minh cấm con trai con gái cắt tóc. Đàn bà con
gái phải mặc áo ngắn quần dài theo kiểu người Tàu, tức không mặc váy như trước.
Câu đố “Vừa bằng cái thúng mà thủng 2 đầu/Bên ta thì có bên Tàu thì không” định
nghĩa được váy là gì và cho biết bên Tầu không dùng váy mà dùng quần 2 ống. Thời
tiếp theo, tiền triều nhà Lê, không biết ăn mặc như thế nào. Đến thời
Trinh-Nguyễn Phân Tranh, năm 1665 Lê Huyền Tông (1663-1671) ra dụ cấm đàn bà
con gái mặc quần theo kiểu Tàu. Váy truyền thống trở về với người Việt ở Đàng
Ngoài. Đến năm 1744 chúa Võ Vương Nguyễn Phúc Khoác muốn rạch đôi sơn hà, muốn
độc lập, ly khai khỏi Đàng Ngoài, bắt bỏ lối mặc quần áo thô bỉ của người Đàng
Ngoài mà châm chước theo lối quần áo của người Tàu (Giáo Sĩ Koffler).
Người Đàng Trong mặc áo gài
khuy và quần 2 ống. Bỏ lối mặc áo thắt vạt và váy của người Đàng Ngoài. Vua Minh
Mạng có 2 lần (năm 1828 và 1837) ban sắc cấm đàn bà, con gái Đàng Ngoài mặc
váy: “Tháng 6 có chiếu vua ra/Cấm quần cấm áo (có chỗ nói cấm quần không đáy)
đôi ta ngại ngùng/Không đi thì chợ không đông/Đi ra bóc lột quần chồng mà mang”.
Hay “Tháng 8 có chiếu vua ra/Cấm quần cấm áo người ta hãi hùng/Không đi thì chợ
không đông/Đi ra bóc lột quần chồng sao đang”. Có nơi nói tháng 3, 9 hay tháng
Chạp. Có lẽ lý do vì mặc váy thô bỉ như quan niệm nêu trên chăng: “Sáng trăng
em ngỡ tối trời/ Em ngồi em để cái sự đời em ra/Sự đời như cái lá đa/Đen như
mõm chó chém cha cái sự đời”? Mặc váy dễ để lộ cái sự đời em ra!
Thời Pháp Thuộc, ảnh hưởng
văn hóa Âu, dùng quần 2 ống phổ biến, áo cài khuy ở trước ngực hay áo dài ngũ
thân cài khuy chéo qua bên phải. Thập niên 1940 người Phú Yên đi ghe bầu ra
Thanh Nghệ buôn bán có nhận xét thấy xứ này có cái là lạ là “Nhà không chái,
đái không ngồi, nồi không quai.” Đái không ngồi là do người Thanh Nghệ mặc
váy (quần không đáy), khác với dân ở nơi khác mặc quần 2 ống đái phải ngồi mới
đái được. Đái đứng trông thô tục. Đàn bà con gái Thanh Nghệ đái đứng được. Giữa
thập niên 1950 các cô văn minh hơn nên xắn 1 ống quần lên rồi ngồi xuống vạch
“chiêm” mà đái, không phải tìm 1 nơi kín đáo để ngồi trật quần ra mà đái như các
bà quê mùa trước đó. Mặc váy có thô, có tục hay không, nhưng đàn ông vẫn thích
nhìn cái váy và đàn bà vẫn thích mặc cái váy để được đàng ông nhìn.
2-Cái váy được ưa thích. Phép
vua thua lệ làng. “Lệnh ông không bằng cồng bà.” Vua nói vua nghe, váy bà bà mặc. Lệnh là cái
lệnh được ném ra (như cúng ở chùa, ở miếu hay xử án ở pháp đình người ta ném
cái lệnh ra) để thi hành án. Cồng là đánh cồng đáp lại. Cồng bà là cồng của bà
Triệu Thị Trinh (đánh cồng). Lệnh ông là cái lệnh của huyện lệnh Cửu Chân Triệu
Quốc Đạt (ném cái lệnh ra). Bà đánh cồng hiệu triệu khởi nghĩa thì được con dân
đáp lại còn trong khi ông có ném mấy cái lệnh ra cũng không ai chịu thi hành!
Vua Minh Mạng ban lệnh năm
1828 cấm đàn bà con gái mặc váy. Mười năm sau còn phải ban lệnh nhắc nhở cấm mặc
váy một lần nữa. Người Bắc thích cái váy hay giữ tập tục mặc váy là hình thức
phản ứng lại sự cai trị của người Miền Nam (triều Nguyễn). Nếu không có chuyện
đó thì ít ra cũng thấy tính trêu ghẹo vua Miền Nam trong bài hát dân giang nói
trên: Vua “cấm quần không đáy người ta hãi hùng.” Thời đó cũng có tác giả hoài
cổ, hoài chính quyền Miền Bắc nay đã mất. “Nhớ nước đau lòng con quốc quốc/Thương
nhà mỏi miệng cái gia gia/Dừng chân đứng lại trời non nước/Một mảnh tình riêng
ta với ta” (Qua Đèo Ngang. Bà huyện Thanh
Quan trên đường vào kinh đô của người
Miền Nam để nhậm chức mới) hay “Dấu xưa xe ngựa hồn thu thảo/Nền cũ lâu đài
bóng tịch dương/Đá vẫn trơ gan cùng tế nguyệt/Nước còn cau mặt với tang
thương/Ngàn năm gương cũ soi kim cổ/Cảnh đấy người đây luống đoạn trường” (Bà
huyện Thanh Quan-Thăng Long Thành Hoài Cổ). Nếu trong thời Tây Sơn chiếm đóng
Miền Bắc có tập Hoài Nam Ca Khúc của Hoàng Quang (1 thứ Phú Xuân Thành Hoài Cổ)
thì bây giờ có Thăng Long Thành Hoài Cổ. Ôi cũng là nghiệp chướng. Nghiệp-Qủa
tiếp nối không ngừng.
![]() | |
Bà Huyện Thanh Quan |
Tới Thập niên 1940 phụ nữ Bắc
vẫn còn ưa thích mặc váy “Quanh bếp ấm nồi bánh chưng sùng sục/Thằng cu con dụi
mắt cố chờ ăn/Đĩ nhớn mơ chiếc váy sồi đen rức/Bà lão tính tuổi sắp
thêm năm” (Anh Thơ, Đêm 30 Tết-1941).

Sự thực bộ linga có 3 phần:
Hình vuông ở dưới là thần Brahma (sáng tạo). Ở giữa hình bát giác là thần Vishu
(bảo
dưỡng) và trên cùng hình tròn là thần Shiva (hủy diệt). Hình tượng biến đổi đi, rút lại thành bộ Linga-Yoni (sinh thực khí nam/nữ) cũng gói ghém đủ ý nghĩa đó: Sinh ra, lớn lên rồi chết, lại sinh ra… như cặp âm dương của triết lý Đông. Hình ảnh âm dương, chồng vợ hấp dẫn nhau để hoàn thành sứ mạng mà Thượng Đế giao cho chúng sinh trong bức tranh Hứng Dừa như hình ảnh bông hoa đẹp đẽ hấp dẫn ong bướm đến với hoa để thi hành sự giao phối. Nhờ đó mà bảo toàn được hệ sống còn của cỏ cây.
dưỡng) và trên cùng hình tròn là thần Shiva (hủy diệt). Hình tượng biến đổi đi, rút lại thành bộ Linga-Yoni (sinh thực khí nam/nữ) cũng gói ghém đủ ý nghĩa đó: Sinh ra, lớn lên rồi chết, lại sinh ra… như cặp âm dương của triết lý Đông. Hình ảnh âm dương, chồng vợ hấp dẫn nhau để hoàn thành sứ mạng mà Thượng Đế giao cho chúng sinh trong bức tranh Hứng Dừa như hình ảnh bông hoa đẹp đẽ hấp dẫn ong bướm đến với hoa để thi hành sự giao phối. Nhờ đó mà bảo toàn được hệ sống còn của cỏ cây.
Triết lý âm dương có ý nghĩa
tương sinh, tương khắc. Tương sinh là để sinh ra và bảo tồn và tương khắc là để
phá hủy mà làm lại. Tương sinh thấy trong sự cộng sinh (giúp nhau tồn tại) và
tương khắc thấy trong sự ký sinh (loại bỏ nhau) hay trong tác dụng của lực và
phản lực trong môi trường vật chất “vô sinh”. Việc gì cũng đều có sự hiện hữu lực-phản
lực cả.
Trong tranh Hứng Dừa có ý
nghĩa lấy cái không có biến thành cái có để hiện diện cặp nhị trùng âm dương,
tương sinh tương khắc. Không có chuyện tung quả dừa để lấy váy mà hứng quả dừa
mà lại có chuyện tung dừa/hứng dừa. Vậy mới hay chứ. Tung cái gì nhẹ như trái
chôm chôm để hứng vào cái rổ thì hiện thực hơn, có lý hơn. Tung trái dừa nặng
có khi làm để đầu người hứng và hứng bằng cái vạt váy mong manh có thể không
thành công thế mà có chuyện chồng tung vợ hứng. Khó khăn hay không có mà làm được
để trở nên có mới hay chứ. Có thế mới có vợ, có chồng để được 1 đôi. Và có câu:
“Thuận vợ thuận chồng tát biển đông cũng cạn”. Nếu không, thì lấy vợ cưới chồng để làm chi
cho khổ? Tranh mang nhiều ý nghĩa triết lý văn hóa nên đời đời được ưa chuộng.
Đàn ông thích nhìn cái váy và
đàn bà thích được nhìn mình mặc cái váy là chuyện tự nhiên được Thượng Đế ban
cho theo triết lý phồn thực nói trên. Vì thế mới có những bài thơ, câu chuyện
như sau đây được ưa thích và lưu truyền.
“Đầu làng Ngang có một chỗ lội/Có
đền ông Cuội cao vòi vọi/Đàn bà đến đó vén quần lên/Chỗ đến háng, chỗ
đến gối/Ông Cuội ngồi trên mỉm mép cười/Cái gì trăng trắng như con cúi/Đàn Bà
khép nép đứng liền thưa/Con trót hớ hênh ông xá tội” (Nguyễn Khuyến). Cụ đồ này
mà cũng làm thơ gợi ý phồn thực, cũng xúc cảm người đời thích nhìn cái váy để
có nguồn cảm hứng làm thơ.
Có câu chuyện trai gái chơi
trò xỏ xiên nhau gợi ý phồn thực từ cái váy. Ông lý có cái ô đen mới mua có ý
muốn làm “le” con gái. Khi đi ngang qua cánh đồng ông lý bị đám con
gái đang làm cỏ ở dưới ruộng ngâm nga: “Hôm qua em mất cái xống (cái váy)
thâm/Hôm nay em gặp người cầm cái ô đen”. Xống trong nghĩa áo xống. Trời ơi! Ăn
cắp là tệ. Ông lý mà đi lấy trộm cái xống thâm lại tệ hơn nữa. Vải để làm cái xống
mà lấy làm cái dù để đội lên đầu lại càng tệ hơn nữa. Ông lý thứ nhất cụp ô mà
lủi đi là vừa! Đến phiên ông lý thứ 2 đến. Nghe lời chọc ghẹo. Đớp chat, ông
ngâm: “Nói thế là em cũng nhầm/Hôm qua ông đội khăn thâm ra đình”! Và hãy
lắng nghe tiếp con gái dùng hình ảnh phồn thực chọc ghẹo con trai: “Vành ra 3
góc da còn thiếu/Khép lại đôi bên thịt vẫn thừa…Mát mặt anh hùng khi tắt
gió/Che đầu quân tử lúc sa mưa”.
Hình ảnh trai gái chọc ghẹo
nhau gợi tính phồn thực như hoa khoe sắc quyến rủ bướm ong. Có thế trai gái,
nam nữ âm dương mới được kích thích, hấp dẫn tìm đến lẫn nhau theo như ý đồ của
Thượng Đế. Y phục cũng như hình dáng và màu mè của hoa, của ong bướm, hấp dẫn
tính giao mà thượng đế đặt ra cũng nhằm việc đó.
Việc tìm đến nhau không đơn
giản, không thụ động mà tích cực đấu tranh khó khăn để đưa đến trùng phùng hoàn
mỹ trong tính giao. Nhờ đối đáp mà bộ gen cô gái tài hoa đang làm cỏ ở dưới ruộng
mới có cơ trùng phùng với bộ gen ông lý ranh ma thứ 2, biết ngâm nga trả đũa. Kết
quả đấu tranh để trùng phùng cho được hoàn mỹ là đời sau con cái của 2 người
này mới thông thái ra. Nếu bộp chộp mà lấy ông lý thứ nhất thì 1 lũ nhóc con ra
đời có thể ngu đần hơn. Thật là triết lý phồn thực.
Ở cây cỏ, thực hiện tính giao
đơn giản là sự tự thụ phấn. Nhị đực nằm trên nhị cái. Hạt phấn tự nhiên rơi xuống
nhờ trọng lực thực hiện tính giao. Cây nào sinh ra cây nấy thật đơn điệu nhàm
chán. Tiến lên bậc cao hơn là thụ phấn chéo. Hình thức đơn giản là phong môi,
thụ phấn nhờ gió. Có thế cây này giao phối với cây kia khác lạ để sinh con đẻ
cháu muôn hình muôn vẻ. Nhưng cũng thụ động tình cờ thôi. Đến bậc cao hơn là
trùng môi, thụ phấn nhờ côn trùng. Hoa khoe sắc muôn hình vạn trạng để hấp dẫn
đủ loại bướm ong mang hạt phấn hoa này đến với hoa khác. Hình thức cao cấp nhất
thấy ở hoa lan. Tổ chức hoa lan phức tạp đưa đến giao phối phức tạp mà hoàn hảo.
Hình thức hoa biến đổi để giống “y như đúc” một thứ côn cùng để “anh chàng” này
thực hiện tính giao như ý hoa mong muốn. Hoa nhờ môi giới 1 côn trùng giống
mình (hoa) để đem phấn khối (bao phấn của hoa lan) đến hoa lan khác (bạn mình).
Tính giao tích cực là hướng để thăng tiến nòi giống. Môn đăng hội đối có phải
là hình thức tính giao tích cực hay không? Một hiện tượng hết sức hợp với lẽ tự
nhiên mà bị chỉ trích. Tìm đến nhau trong tính giao là 1 hành động tích cực,
thú vị, đẹp đẽ và có ý nghĩa triết lý.
“Lang thang” không khéo sẽ lạc
đề nhưng để thấy quần áo nam/nữ khác nhau, che thân trên/thân dưới một
cách khác nhau là cách để gợi dục như phân biệt gái/trai (sex separee) để hấp dẫn
tính giao nhằm thăng tiến nòi giống (cái tốt tìm đến với nhau). Ai ai cũng có đủ
tính trai/gái bên trong thì chẳng tìm đến với nhau làm chi. Sex separee mới tạo
lực hấp dẫn. Có tách ra mới có nhu cầu tìm cái mình không có!
3-Chuyện quần hồng. Tìm
hiểu về quần. Quần là cái gì? Đầu tiên đề cập tới y phục nữ ở xứ Đàng
Trong. Năm 1621 giáo sĩ Borri mô tả: “Họ không để lộ một phần nào
trong thân thể, ngay cả trong những mùa nóng bức nhất. Họ mặc tới năm hay sáu
váy lụa trơn, cái nọ chồng lên cái kia và tất cả có màu sắc khác nhau. Cái thứ
nhất phủ dài xuống chấm đất, họ kéo lê rất trịnh trọng, khéo léo và uy nghiêm đến
nỗi không trông thấy đầu ngón chân. Sau đó là cái thứ hai ngắn hơn cái thứ nhất
chừng bốn hay năm đốt ngón tay, rồi tới cái thứ ba ngắn hơn cái thứ hai và cứ
thế trong số còn lại theo tỉ lệ cái nọ ngắn hơn cái kia, để cho các màu sắc đều
được phô bày trong sự khác biệt của mỗi tấm. Đó là thứ phái nữ mặc từ thắt lưng
xuống bên dưới. Còn trên thân mình thì họ khoác vắt chéo như bàn cờ với nhiều
màu sắc khác nhau, phủ lên trên tất cả một tấm voan rất mịn và rất mỏng cho người
ta nhìn qua thấy tất cả màu sặc sỡ chẳng khác mùa xuân vui tươi và duyên dáng,
nhưng cũng không kém trịnh trọng và giản dị.” Thật khó tưởng tượng họ, người nữ
Xứ Đàng Trong mặc thứ gì. Hãy nhìn váy của người Lô Lô và áo của người đàn ông
Mnong thì hiểu phần nào đoạn mô tả trên đây (xem ảnh).
Gia Định Thành Thông Chí,
chương Phong Tục Chí mô tả: “hạng sĩ thứ thì bới tóc, đi chân đất, trai gái đều
mặc áo ngắn tay, bâu cổ thẳng, may kín hai nách, không có quần dài, quần ngắn,
trai thì dùng 1 tấm vải buộc từ lưng thẳng đến dưới háng vòng đến rún, gọi là
cái khố, gái thì mặc váy không gấp nếp.” Hình ảnh giống như người thượng ở Tây Nguyên
và như vua Chiêm được mô tả trong 1 tài liệu nói vua mặc quần hở 2 đùi.
![]() |
Hồ Xuân Hương |
Có các định nghĩa sau đây: Quần
là đồ để che phần dưới của thân thể (Huỳnh Tịnh Của và Đào Duy Anh). Tự điển
Genibrel dịch chữ quần là pantalon (dài), culotte (ngắn). Thiều Chửu dịch quần
là cái xiêm. Xiêm được Thiều Chửu dịch là áo choàng che trước ngực. Đào Duy Anh
dịch là áo che đàng trước. Còn cái váy thì được Đào Duy Anh dịch là
đồ bận dưới. Cái củn là đồ bận trên. Rút ra kết luận: Xiêm là áo choàng ngoài.
Xiêm ngắn chỉ che phần trên và chỉ có 1 tên. Xiêm dài thì ngoài tên
xiêm còn được gọi là quần hay là váy. Quần là tiếng Hán. Váy là
tiếng Nôm.
Nhờ vậy mà ta hiểu quần của 2
cô gái đánh đu. Quần là phần dưới của áo tứ thân và cái váy. Tám bức. Mỗi cô 4
bức gồm một vạt sau (bức thứ nhất) của áo tứ thân do 2 thân may khít lại. Hai
thân trước của áo thì tự do (bức thứ 2 và 3), thắt vạt (thay vì cài khuy) ở
ngang thắt lưng và phần còn lại ở dưới thắt lưng thì tự do bay phất phới với vạt
sau. Bức thứ 4 là cái váy cũng để tốc ra bay trong gió, để lồ lộ cặp chân ngọc.
Hồ Xuân Hương cũng đưa ra bốn
mảnh quần hồng bay phất phới trong bài Đánh Đu. “Trai du gối hạc khom khom cật/Gái
uốn lưng cong ngửa ngửa lòng/Bốn mảnh quần hồng bay phất phới/ Hai hàng chân ngọc
duỗi song song”.
Trong bài Chỗ Lội Làng Ngang,
Nguyễn Khuyến cũng gọi phần che bên dưới của phụ nữ là quần (Đàn bà đến đó vén
quần lên). Quần là cái váy. Nếu quần 2 ống vén đến gối hay đến háng thì vẫn còn
kín đáo chán, chưa để lộ chỗ bí mật của phái yếu đâu.
Rõ ràng và thuyết phục nhất
nói ngày xưa người ta gọi quần là cái váy thấy ở bức tranh cổ “Dã Phụ
Y Thử Quần”. Tục danh là quần đùm tức là cái váy (xem ảnh). Nếu hiểu quần
là như rứa (phần che thân ở dưới thắt lưng) thì ngày nay ta cũng thưởng thức được
người đẹp phô trương 4 bức quần hồng bay phất phới trên catwalk (người mẫu thời
trang áo dài), hoặc dưới ánh đèn màu trên sân khấu (người đẹp kiếp cầm ca) chứ
cần gì tìm đọc Hồng Đức Quốc Âm Thi Tập hay thơ của Hồ Xuân Hương nữ sĩ “chịu
chơi”. Áo dài với tà trước tà sau và 2 ống quần loe tha thướt có phải 4 bức quần
hồng ngày nay hay không. 4 bức quần hồng ngày nay cũng đẹp và quyến rủ thua gì
4 bức hay 8 bức của các cô gái đánh đu ngày xưa!
4-Y phục của người ở xứ Đàng
Trong
Giáo sĩ Borri đã mô tả: Phụ nữ
thì ăn mặc như nói ở trên. Còn đây là y phục đàn ông: “Đàn ông thì
không nai nịt, nhưng quàng cả một tấm, rồi cũng thêm năm hay sáu áo dài và rộng.
Tất cả đều bằng lụa màu sắc khác nhau với ống tay rộng và dài như ống tay các
tu sĩ Biển Đức. Còn từ thắt lưng trở xuống thì tất cả đều sắp đặt các màu rất
khéo và rất đẹp.
Thế nên khi ra phố thì họ phô trương màu sắc hài hòa, nếu có gió nhẹ thổi từ bên trong làm tung bay thì thực ra có thể nói là những con công xoay tròn khoe màu sắc đẹp của mình. Họ cũng để tóc dài như đàn bà.” Khó tưởng tượng ra kiểu quần áo nếu không có hình ảnh minh họa. Mời xem bộ hình ảnh và video trên đây và album ở facebook huynhbacung rồi đối chiếu 2 đoạn văn Borri mô tả để nghiệm trở lại. Kiểu quần áo được mô tả giống như kiểu của người Chăm hay như các dân tộc tiểu số. Xem như vậy thì vùng đất này hãy còn nhiều người Chiêm hay lai Chiêm Thành.
Thế nên khi ra phố thì họ phô trương màu sắc hài hòa, nếu có gió nhẹ thổi từ bên trong làm tung bay thì thực ra có thể nói là những con công xoay tròn khoe màu sắc đẹp của mình. Họ cũng để tóc dài như đàn bà.” Khó tưởng tượng ra kiểu quần áo nếu không có hình ảnh minh họa. Mời xem bộ hình ảnh và video trên đây và album ở facebook huynhbacung rồi đối chiếu 2 đoạn văn Borri mô tả để nghiệm trở lại. Kiểu quần áo được mô tả giống như kiểu của người Chăm hay như các dân tộc tiểu số. Xem như vậy thì vùng đất này hãy còn nhiều người Chiêm hay lai Chiêm Thành.
Mùa kỉ niệm Quốc Tế Phụ nữ.
Phái mày râu chúng tui vái chào các bạn nhân ngày vùng lên của các bạn!
8-3-2012. Huỳnh Bá Củng.
Mời xem 2 video tham khảo:
1. https://www.youtube.com/watch?v=BpfTAJDGeCk&feature=youtu.be .Mời xem 2 video tham khảo:
2. https://www.youtube.com/watch?v=y8V0_6AceuQ.
HBC
No comments:
Post a Comment