Thursday, August 31, 2017

THƠ ĐƯỜNG LUẬT VÀ CÁCH XƯỚNG HỌA.


THO 1.jpg



Hoạ thơ là thú vui tao nhã của các cụ, cả xưa lẫn nay, trong những lúc trà dư tửu hậu, nhất là vào dịp xuân về. Thơ xướng hoạ có nhiều loại, nhưng được ưa chuộng nhất là thể thơ Đường luật thất ngôn bát cú, cũng có khi là thơ cổ phong. Thời gian sau này có người xướng hoạ thơ lục bát, nhưng xem chừng thể thơ này không thích hợp nên thấy rất ít phổ biến. Ở đây xin hạn chế bài viết trong khuôn khổ xướng hoạ thơ Đường luật.
Xướng hoạ thơ, ngoài là sự tiêu khiển, còn là trò chơi trí tuệ, nghệ thuật chơi chữ, dùng chữ, và tất nhiên mang tính văn học. Ngoài ra, nó cũng trở thành một phương tiện giao lưu, nối kết tình bằng hữu khắp nơi khiến cho cuộc sống của những người cao tuổi thêm ý vị, và trong nhiều trường hợp cũng nhờ đó mà có cụ may mắn tìm được “nhuận bút cuối đời”, đỡ đơn côi, hiu quạnh trong lúc tuổi già khi có người chịu cùng mình “xướng hoạ”.
Nói đến hoạ, tất nhiên trước tiên phải có xướng. Bài xướng mà hay dễ tạo cảm hứng cho người hoạ, và nhờ đó có nhiều bài hoạ hay. Bài hoạ ngoài việc phải bắt buộc tuân thủ đúng các quy luật khắt khe của một bài thơ Đường về niêm, đối, vận còn phải đáp ứng những yêu cầu sau:

1) Về hình thức: Phải dùng lại đúng từ cuối cùng ở các câu 1, 2, 4, 6, 8 của bài xướng theo đúng thứ tự từ trên xuống, hoặc ngược từ dưới lên (gọi là hoạ ngược). Không được xáo trộn thứ tự các từ cuối ở các câu trên.

2) Về nội dung: Bài hoạ phải cùng một chủ đề, một nội dung với bài xướng, đáp lại ý nghĩa của bài xướng, có thể biểu đồng tình hoặc phản đối với tư tưởng bài xướng nhưng phải cùng trong chủ đề mà bài xướng đã nêu như GS Dương Quảng Hàm đã nói trong Việt Nam Văn Học Sử Yếu.
Thiếu một trong hai yêu cầu đó thì không phải là bài hoạ. Vì thế chúng tôi nhận thấy có nhiều bài gọi là hoạ mà không cùng chủ đề với bài xướng thì chỉ là mượn vần mà thôi chứ không phải là bài hoạ.
Trong văn học sử Việt nam, có lẽ chúng ta đều biết bài xướng “Tôn Phu Nhân Quy Thục” của cụ Tôn Thọ Tường, và bài hoạ của cụ Phan Văn Trị nói lên chính kiến đối lập của mình, quả là kỳ phùng địch thủ, xứng đáng ở địa vị bậc nhất tiêu biểu cho thơ xướng hoạ trong thi đàn nước ta. Bài hoạ của cụ Phan văn Trị đã thoả mãn đầy đủ 2 yêu cầu trên. Chúng ta cùng thưởng thức lại những nét tinh hoa của hai bài thơ ấy.
THO 2.jpg
Bài Xướng:
Cật ngựa thanh gươm vẹn chữ tòng
Ngàn thu rạng tiết gái Giang Đông
Lìa Ngô bịn rịn chòm mây bạc
Về Hán trau tria mảnh má hồng
Son phấn thà cam dày gió bụi
Đá vàng chi để thẹn non sông
Ai về nhắn với Châu Công Cẩn
Thà mất lòng anh đặng bụng chồng

Bài Hoạ:
Cài trâm xóc áo vẹn câu tòng
Mặt ngả trời chiều biệt cõi đông
Ngút toả trời Ngô ùn sắc trắng
Duyên về đất Thục đượm màu hồng
Hai vai tơ tóc bền trời đất
Một gánh cang thường nặng núi sông
Anh hỡi Tôn Quyền anh có biết
Trai ngay thờ chúa, gái thờ chồng

Có những bài hoạ trong nhiều trường hợp cũng rất hóm hỉnh, sâu sắc đem lại cho người đọc những nụ cười thoải mái. Đọc những bài thơ như vậy sau những giờ làm việc mệt nhọc để xả bớt stress, thiết tưởng chẳng khác gì uống được…mười thang thuốc bổ. Chúng ta cùng thưởng thức câu chuyện vui sau đây với các bài xướng hoạ Đường luật cũng rất ư là…tuyệt chiêu! (Trích trong Thế Giới Thơ Đường, do nhà thơ Tường Linh kể)
Ngày xưa có một tay chánh tổng nuôi một con gà thật béo, định ngày mai làm thịt nhậu một bữa đã đời. Nào ngờ đêm đó con gà đã bị bắt trộm. Lão chánh tổng sáng mai phát hiện, rất tức giận, nhưng để chứng tỏ ta đây không những có thế lực mà còn là tay ăn học chữ nghĩa đầy người khiến cho tên trộm phải tâm phục, khẩu phục, tự đem gà lại trả, lão bèn làm một bài thơ rồi dán trước cổng nhà cho thiên hạ nể mặt. Bài thơ như sau:

Đêm qua tao mất trộm con gà
Ai bắt thì mau khá thả ra
Đứa lớn bảo ban cùng đứa bé
Đàn ông khuyên nhủ với đàn bà
Thả ra thì được chồng gần vợ
Không thả e rằng con mất cha
Nuôi nấng bấy lâu tao mới tiếc
Coi chừng tiếng xấu sẽ đồn xa!

Sáng hôm sau lúc ra cổng, lão sững sờ khi thấy một bài thơ hoạ của ai đó dán bên cạnh bài thơ của lão:

Đêm qua tao bắt trộm con gà
Bắt được ngu gì lại thả ra
Đứa lớn vặt lông cùng đứa bé
Đàn ông xẻ thịt với đàn bà
Phao câu béo ngậy chồng nhường vợ
Cổ cánh thơm giòn con kính cha
Nuôi nấng chi đâu tao phải tiếc
Gà gần bắt hết tới gà xa!

Đọc bài hoạ trên chúng ta không khỏi phục tài hoạ thơ của gã ăn trộm, nhưng tài…chôm gà thì đáng…cho ăn đòn dù đó là gà của ai đi nữa.
Chúng ta thấy rằng chỉ thơ Đường mới có được cái đặc tính xướng hoạ độc đáo này, và đó cũng là một trong những lí do làm cho thơ Đường vẫn đầy sức sống, tồn tại và phát triển song song với các dòng thơ mới, thơ trẻ qua bao nhiêu thế hệ. Học giả Nguyễn Hiến Lê đã có một nhận xét rất hay khi nói rằng niêm, luật trong thơ Đường không làm cản trở sức sáng tạo, mà trái lại còn làm cho bài thơ có một vẻ đẹp và quý phái riêng của nó. Đọc các bài thơ của bà Huyện Thanh Quan, của Nguyễn Khuyến, Tú Xương, Hồ Xuân Hương, hay gần đây của Quách Tấn, và ngày nay có Đinh Vũ Ngọc (được giới thơ Đường tặng cho danh hiệu là Ông Hoàng Thơ Đường) chúng ta cảm nhận được ngay điều ấy và không khỏi cảm phục thi tài của họ vì làm thơ Đường luật mà sao vẫn phóng khoáng, tự do, và thong dong đến thế, có thấy bị gò bó trong luật thơ đâu!

Cám ơn diễn đàn HỒN THƠ VIỆT mở trang xướng hoạ thơ Đường, không chỉ là một sân chơi bổ ích, mà còn là một kho tàng tìm kiếm và tích luỹ những viên ngọc quý trong một khoảng trời riêng trên vòm trời thi ca Việt nam.
....






No comments: