Viện Dưỡng Lão.
BS. Trần Công Bảo
Cổ nhân
có câu: "sinh, bệnh, lão, tử". Bốn giai đoạn này không ai có
thể tránh khỏi. Chuẩn bị ứng phó với bệnh tật và tuổi già của mình và của thân
nhân mình là điều ai cũng có dịp nghĩ tới, kể cả chính kẻ viết bài này là tôi
cũng đang sắp sửa bước vào tuổi “thất thập cổ lai hi”. Anh bạn thân của tôi,
Bs. TNT từ lâu có đề nghị tôi viết một bài về "Viện Dưỡng Lão" để
giúp bà con mình có thêm một chút khái niệm về "Viện Dưỡng Lão" vì
anh biết trong suốt 27 năm qua tôi đã liên tục săn sóc cho các cụ già tại các
viện dưỡng lão, và cũng đã là "Giám Đốc Y Tế" (Medical Director) của
nhiều "Viện Dưỡng Lão" trong vùng. Nay tôi muốn chia sẻ cùng quý bạn
một số kinh nghiệm và hiểu biết về "Viện Dưỡng Lão". Trong Việt ngữ
chúng ta thường dùng từ Viện Dưỡng Lão, nhưng trong Anh ngữ thì có nhiều từ
khác nhau như Nursing home, Convalescent home, Rehabilitation and Nursing
center, Skilled nursing facility (SNF), Rest home...
Nói
chung, "Viện Dưỡng Lão" là một nơi cho những người bị yếu kém về thể
xác không thể tự săn sóc cho mình được trong cuộc sống hàng ngày. Thí dụ như
không thể nấu nướng, giặt giũ, đi chợ... nặng hơn nữa như không đủ sức để làm
những việc tối cần thiết cho cuộc sống như ăn uống, đi tiêu, đi tiểu... hoặc
cần phải có thuốc men đúng lúc mà không thể tự làm được. Khi nói tới "Viện
Dưỡng Lão" người ta thường chỉ nghĩ tới những người già mà thôi. Thật ra
có nhiều người "trẻ" nhưng vì tật bệnh không thể tự lo cho mình được
cần phải có sự giúp đỡ của SNF (skilled nursing facility). Vậy thế nào là
"Viện Dưỡng Lão"? "Viện Dưỡng Lão" là nơi cung cấp
những dịch vụ cần thiết cho cuộc sống hàng ngày cho những người không đủ khả
năng lo cho chính mình.
Tùy theo mức độ trầm
trọng của bệnh tật mà có những "Viện Dưỡng Lão" khác nhau:
1- Skilled Nursing
Facility (SNF): là nơi cung cấp
những dịch vụ cho những người bị khuyết tật nặng như tai biến mạch máu não gây
nên bán thân bất toại, hôn mê lâu dài, hoàn toàn không còn khả năng ngay cả
trong việc ăn, nuốt, tiêu, tiểu... Thường thường tại Skilled Nursing Facility
có hai phần: phục hồi (rehabilitation) và săn sóc sức khỏe (nursing care). Có
những người sau khi được giải phẫu thay xương khớp háng (hip replacement), thay
đầu gối (knee replacement), hay mổ tim (bypass, thay valve tim)… cần thời gian
tập dượt để phục hồi (rehabilitation). Sau đó họ có thể về nhà sinh hoạt bình
thường cùng gia đình.
2- Intermediate care facility (ICF): cung cấp dịch vụ cho những người bệnh
như tật nguyền, già cả nhưng không cần săn sóc cao (intensive care). Thường
thường những người này không có thân nhân để lo cho mình nên phải vào đây ở cho
đến ngày cuối đời (custody care).
3- Assisted living
facility (ALF): Thường thường
những người vào Assisted living facility vẫn còn khả năng tự lo những nhu cầu
căn bản như tắm rửa, thay quần áo, đi tiêu, đi tiểu một mình được. Họ chỉ cần
giúp đỡ trong việc bếp núc, theo dõi thuốc men và chuyên chở đi thăm bác sĩ,
nhà thờ, chùa chiền hay mua sắm lặt vặt. Họ vẫn còn phần nào "độc
lập".
4- "Viện Dưỡng
Lão" cho những người
quá lú lẫn (Alzheimer facility): có những bệnh nhân bị lú lẫn nặng, đến nỗi
không nhận ra người thân như vợ, chồng, con cháu nữa. Không biết tự đi vào
buồng tắm, phòng vệ sinh để làm những công việc tối thiểu. Họ không biết họ ở
đâu, dễ đi lang thang và lạc đường. Nếu ở nhà thì phải có người lo cho 24/24.
Những "Viện Dưỡng Lão" dành riêng cho những bệnh nhân này, thường là
"locked facilty", cửa ra vào được khóa lại để bệnh nhân không thể đi
lạc ra ngoài. Cách đây khá lâu đã có trường hợp một bệnh nhân đi ra khỏi viện,
lạc đường, bị xe lửa cán chết! Từ đó có locked facilty. Đôi khi cũng có những
viện bệnh nhân được gắn alarm vào cổ chân. Nếu bệnh nhân đi qua cửa thì alarm
sẽ báo động và nhân viên sẽ kịp thời mang về lại.
NHỮNG DỊCH VỤ ĐƯỢC CUNG CẤP TẠI "VIỆN DƯỠNG LÃO":
Điều này tùy theo từng
viện. Tuy nhiên những dịch vụ sau đây là cần thiết:
1- Phòng ngủ.
2- Ăn uống.
3- Theo dõi thuốc
men.
4- Những điều tối
thiểu hàng ngày như tắm rửa, thay quần áo, vệ sinh cá nhân...
5- 24/24 lo cho những
trường hợp bệnh khẩn cấp.
6- Sinh hoạt hàng ngày
như giải trí, tôn giáo...
7- Vật lý trị liệu.
Dịch vụ này rất quan trọng để giúp người bệnh có thể phục hồi càng nhiều càng
tốt. Trong vật lý trị liệu có nhiều dịch vụ khác nhau:
a. Tập
dượt (physical therapy): như tập đi, tập lên xuống cầu thang, tập tự vào giường
ngủ hay ra khỏi giường một cách an toàn, không vấp ngã...
b.
Speech therapy: tập nói, tập nuốt khi ăn uống... Có những bệnh nhân bị stroke,
không thể nói hay ăn được, cần được tập để phục hồi chức năng này.
c. Occupational therapy: Tập mang giầy, bí tất (vớ)... Tập sử dụng bếp gaz,
bếp điện cho an toàn để tránh bị tai nạn.
AI TRẢ TIỀN CHO VDL?
Có nhiều nguồn tài trợ
khác nhau:
1- Medicare.
2- Medicaid (ở
California là Medi-Cal).
3- Bảo hiểm tư, có
nhiều người mua sẵn bảo hiểm cho "Viện Dưỡng Lão".
4- Tiền để dành của
người bệnh (personal funds). MEDICARE là do quỹ liên bang, chỉ trả tối đa 100
ngày cho những bệnh nhân cần tập dượt để phục hồi khả năng tại một Skilled
Nursing Facility (SNF). Thường những bệnh nhân bị stroke, gãy xương... cần dịch
vụ này. Medicare KHÔNG TRẢ cho custody care. MEDICAID là do quỹ liên bang và
tiểu bang. Quỹ này trả nhiều hay ít là tùy từng tiểu bang. Medicaid trả cho
dịch vụ y tế và custody care.
BẢO HIỂM TƯ:
Thì tùy theo từng trường hợp sẽ có những quyền lợi khác nhau, nhưng thường rất hạn chế. Hiện nay người ta ước lượng trên nước Mỹ có khoảng 1.4 triệu người sống trong 15,800 "Viện Dưỡng Lão". Các "Viện Dưỡng Lão" này đặt dưới sự kiểm soát của bộ y tế, đặc biệt là do Centers for Medicare & Medicaid Services (CMS) giám sát. Hàng năm các "Viện Dưỡng Lão" đều phải trải qua một cuộc kiểm soát rất gắt gao (survey) của CMS. "Viện Dưỡng Lão" nào không đúng tiêu chuẩn thì có thể bị đóng cửa! Mục đích thanh tra của CMS là để bảo đảm cho các bệnh nhân tại "Viện Dưỡng Lão" được săn sóc an toàn, đầy đủ với phẩm chất cao. Đồng thời tránh những trường hợp bị bỏ bê (negligence) hay bạo hành (abuse) về thể xác lẫn tinh thần. Tại mỗi "Viện Dưỡng Lão" đều có lưu trữ hồ sơ kiểm soát cho công chúng xem. Bất cứ ai cũng có thể xem kết quả của các cuộc thanh sát này. Tất cả các "Viện Dưỡng Lão" đều phải có các biện pháp để bảo đảm sự săn sóc cho bệnh nhân theo đúng tiêu chuẩn. Nếu không sẽ bị phạt tiền, và có những trường hợp bị đóng cửa.
Thì tùy theo từng trường hợp sẽ có những quyền lợi khác nhau, nhưng thường rất hạn chế. Hiện nay người ta ước lượng trên nước Mỹ có khoảng 1.4 triệu người sống trong 15,800 "Viện Dưỡng Lão". Các "Viện Dưỡng Lão" này đặt dưới sự kiểm soát của bộ y tế, đặc biệt là do Centers for Medicare & Medicaid Services (CMS) giám sát. Hàng năm các "Viện Dưỡng Lão" đều phải trải qua một cuộc kiểm soát rất gắt gao (survey) của CMS. "Viện Dưỡng Lão" nào không đúng tiêu chuẩn thì có thể bị đóng cửa! Mục đích thanh tra của CMS là để bảo đảm cho các bệnh nhân tại "Viện Dưỡng Lão" được săn sóc an toàn, đầy đủ với phẩm chất cao. Đồng thời tránh những trường hợp bị bỏ bê (negligence) hay bạo hành (abuse) về thể xác lẫn tinh thần. Tại mỗi "Viện Dưỡng Lão" đều có lưu trữ hồ sơ kiểm soát cho công chúng xem. Bất cứ ai cũng có thể xem kết quả của các cuộc thanh sát này. Tất cả các "Viện Dưỡng Lão" đều phải có các biện pháp để bảo đảm sự săn sóc cho bệnh nhân theo đúng tiêu chuẩn. Nếu không sẽ bị phạt tiền, và có những trường hợp bị đóng cửa.
Trên đây tôi đã trình bày sơ qua về những điểm chính của "Viện Dưỡng
Lão". Tuy nhiên, như quý bạn đã từng nghe và biết, có nhiều khác biệt giữa
những "Viện Dưỡng Lão". Theo tôi nhận xét thì quan niệm chung của mọi
người là “không muốn vào "Viện Dưỡng Lão"". Chúng ta từng nghe
những chuyện không tốt thì nhiều, mà những chuyện tốt thì ít. "Tiếng lành
đồn gần, tiếng dữ đồn xa", là câu ngạn ngữ người mình vẫn nói từ xa xưa
đến nay. Tôi đã đọc không biết bao nhiêu là bài viết về việc con cái "bất
hiếu", bỏ bố mẹ, ông bà vào "Viện Dưỡng Lão" rồi không đoái hoài
tới. Tôi cũng thấy nhiều trường hợp các cụ vào "Viện Dưỡng Lão" một
thời gian rồi không muốn về nhà với con cháu nữa! Trên đời này không có gì là
tuyệt đối cả, trong cái hay có cái dở, và trong cái dở lại có thể tìm ra cái
hay. Vậy chúng ta rút tỉa được kinh nghiệm gì trong vấn đề này? Tôi chỉ xin nêu
lên những nhận xét chủ quan của riêng tôi mà thôi. Có thể quý vị không đồng ý
hết, nhưng nếu rút tỉa được ít nhiều ý kiến xây dựng thì "cũng tốt
thôi".
NHỮNG "BỆNH"
CÓ THỂ DO "VIỆN DƯỠNG LÃO" GÂY RA:
1- Lo lắng (anxiety):
Trong
tháng 9/2011 những nhà nghiên cứu hỏi ý kiến của 378 bệnh nhân trên 60 tuổi nằm
"Viện Dưỡng Lão" tại thành phố Rochester, New York. Kết qủa là có
trên 27.3% trả lời là họ bị bệnh lo lắng, từ vừa đến nặng. Nếu không được chữa
trị sẽ đưa đến bệnh trầm cảm (depression). Nên nhớ là 378 bệnh nhân này là
người Mỹ chính cống, sinh ra và lớn lên tại Mỹ. Chúng ta hãy tưởng tượng người
Việt mình không biết rành tiếng Anh, không hợp phong tục, tập quán thì sự khó
khăn sẽ nhiều như thế nào! Còn một vấn đề nữa là thức ăn, chúng ta quen
"nước mắm, thịt kho"..., làm sao mà có thể nuốt hamburger, sandwich…
ngày này qua ngày khác! Các vấn đề này càng làm bệnh lo lắng, trầm cảm nặng
thêm!
2- Phản ứng của thuốc
(adverse drug reactions):
Trong
tháng 1/2012 ngưòi ta theo dõi các bệnh nhân tại VDL, kết quả là ít nhất 40%
các bệnh nhân dùng trên 9 loại thuốc khác nhau. Uống càng nhiều thuốc thì phản
ứng càng nhiều. Có ba loại phản ứng khác nhau:
a.
Phản ứng phụ (side effects): thí dụ như uống aspirin làm bao tử khó
chịu, thuốc cao máu làm táo bón... Loại này thường xảy ra, không cần phải ngưng
thuốc.
b. Drug
interference: (tạm dịch là thuốc đối tác với nhau): có nhiều loại thuốc
uống chung với nhau sẽ làm tăng hoặc giảm sức tác dụng. Thí dụ thuốc loãng máu
coumadin mà uống chung với thuốc tim như amiodarone sẽ làm dễ chảy máu. Có
những thức ăn hay nước uống dùng chung với thuốc cũng ảnh hưởng đến thuốc. Thí
dụ uống nước bưởi hay nho với một vài loại thuốc cũng sẽ tăng sức tác dụng của
thuốc, dễ gây ngộ độc.
c. Dị
ứng với thuốc (allergic reaction): Loại này nguy hiểm hơn, thường làm
da nổi mề đay, đỏ, ngứa. Nếu nặng thì có thể chết được như phản ứng với
penicillin chẳng hạn. Nếu bị dị ứng thì phải ngưng thuốc ngay.
3- Ngã té (fall): Người
già rất dễ bị té ngã gây nên nhiều biến chứng quan trọng như chảy máu trong đầu
(intracranial bleeding), gãy xương (như gãy cổ xương đùi, tay...). Khi già quá
hoặc có những bệnh ảnh hưởng đến sự di chuyển, không còn đi lại vững vàng,
nhanh nhẹn như lúc trẻ nên dễ vấp, té ngã.
4- Da bị lở loét (decubitus ulcers): Những người bị liệt giường, không đủ sức
để tự mình xoay trở trên giường, rất dễ bị lở loét da gây nên nhiều biến chứng
tai hại.
5- Nhiễm trùng (infection): như sưng phổi, nhiễm trùng đường tiểu... nhất
là những người cần phải dùng máy móc như máy thở (respirator), ống thông tiểu
(Folley catheter)…
6- Thiếu dinh dưỡng, thiếu nước
(malnutrition, dehydration): Ở các cụ già thì trung tâm khát (thirst center) trong não
không còn nhạy cảm nữa, nên nhiều khi cơ thể cần nước mà không thấy khát không
uống nên bị thiếu nước. Cái cảm giác "ngon miệng (appetite) cũng giảm đi
nên không muốn ăn nhiều gây nên tình trạng thiếu dinh dưỡng.
VẬY CÓ NÊN VÀO VDL
KHÔNG?
Việc này
thì tùy trường hợp. Theo tôi:
1-
Nếu còn có thể ở nhà được mà vẫn an toàn thì ở nhà tốt hơn. Nếu tài chánh cho
phép, thì dù mình không đủ khả năng lo cho mình, mình vẫn có thể mướn người
"bán thời gian" (part time) đến lo cho mình vài giờ mỗi ngày, giúp ăn
uống, tắm rửa, dọn dẹp trong nhà, thuốc men, chở đi bác sĩ...
2-
Nếu không thể ở nhà được, mà tài chánh cho phép thì có thể ở những assisted
living facilities. Ở đây thường họ chỉ nhận tiền (personal funds) chứ không
nhận medicare & medicaid. Tại đây thì sự săn sóc sẽ tốt hơn.
3- Group
homes (nhà tư): Có những người nhận săn sóc cho chừng 4-6 người mỗi nhà. Họ
cũng lo việc ăn uống, chỗ ở, thuốc men, chở đi bác sĩ...Thường thì rẻ hơn tùy
từng group.
4- Nếu "chẳng
đặng đừng" phải vào "Viện Dưỡng Lão" thì phải làm sao để có được
sự săn sóc "tốt nhất"?
a. Làm sao để lựa chọn "Viện Dưỡng Lão":
* Vào
internet để xem ranking của "Viện Dưỡng Lão" (tương tự như các tiệm
ăn có xếp loại A, B, C....) * Mỗi "Viện Dưỡng Lão" đều phải có cuốn
sổ phúc trình về các cuộc thanh tra (survey) do bộ y tế làm hàng năm. Trong đó
bộ y tế sẽ nêu lên những khuyết điểm mà họ đã tìm thấy. Cuốn sổ này được để ở
khu công cộng (public area) trong khuôn viên của "Viện Dưỡng Lão".
Hỏi
receptionist thì họ sẽ chỉ cho.
* Hỏi
ý kiến thân nhân những người có thân nhân đang nằm tại đó.
*
Quan sát bên trong và ngoài của "Viện Dưỡng Lão": xem có sạch sẽ,
không mùi hôi, nước tiểu. Theo dõi cách đối xử, săn sóc của nhân viên với bệnh
nhân.
* Nếu có thể thì tìm
một "Viện Dưỡng Lão" có nhiều người Việt đang ở để có nhân viên nói
tiếng Việt, có thức ăn Việt, có chương trình giải trí theo kiểu Việt.
b. Nếu đã quyết định chọn "Viện Dưỡng Lão" cho người thân
rồi thì phải làm gì sau đó?
*
Chuẩn bị tư tưởng không những cho bệnh nhân mà còn cho cả chính mình và mọi
người trong gia đình để có được sự chấp nhận (acceptance) càng nhiều càng tốt.
*
Thăm viếng thường xuyên: Nếu nhà đông con cháu thì không nên đến thật đông một
lần rồi sau đó nhiều ngày không có ai đến. Nếu được, nhất là trong vài tháng
đầu, luân phiên nhau tới, mỗi ngày một lần một vài người. Làm lịch trình ai đi
thăm ngày nào, giờ nào....
* Nên
làm một cuốn sổ "thông tin" (communication book) để cạnh giường.
Trong cuốn sổ này mỗi khi ai đến thăm thì viết ngày giờ, tên người đến thăm, và
nhận xét xem bệnh nhân có vấn đề gì cần lưu ý, giải quyết. Nếu không có vấn đề
gì thì cũng nên viết vào là không có hoặc cho nhận xét về vui, buồn, than thở
của bệnh nhân...
*
Cuối tuần hay ngày lễ: nên có người vào hoặc mang bệnh nhân về nhà nửa buổi để
được sống với không khí gia đình dù ngắn ngủi, hay đưa ra khỏi "Viện Dưỡng
Lão" để làm đầu, tóc hoặc tới tiệm ăn cho khuây khỏa...
* Nên
sắp xếp để bệnh nhân có sách báo, băng nhạc bằng tiếng Việt cho bệnh nhân giải
trí.
* Cho
dù có những bệnh nhân bị hôn mê bất tỉnh lâu dài, nhưng khi đến thăm hãy cứ thì
thầm bên tai họ những lời yêu thương, những kỷ niệm cũ. Nắm tay, xoa đầu để tỏ
tình thương yêu. Tuy họ không có thể cảm thấy được 100% nhưng chắc chắn họ vẫn
còn một chút nhận thức, làm họ hạnh phúc hơn, mặc dù mình không nhận thấy. Để
bên đầu giường những băng nhạc, câu kinh mà khi còn khỏe họ đã thích nghe.
* Một điều chót mà theo kinh
nghiệm của tôi, rất có hiệu qủa: đối xử tốt nhưng nghiêm túc với nhân viên của
"Viện Dưỡng Lão":
- Đối xử tốt:
lịch sự, nhẹ nhàng, không thiếu những lời cám ơn cho những nhân viên phục vụ
tốt.
Thỉnh thoảng mua một vài món quà
nhỏ cho họ (tôi xin nhấn mạnh “nhỏ thôi”- đừng nên coi đây là hối lộ) như đồ
ăn, thức uống... để bày tỏ lòng biết ơn của mình. Mình tốt với họ thì họ sẽ
quan tâm đến mình nhiều hơn. Người mình vẫn nói: "Có qua có lại mới toại lòng
nhau")..
Tuy nhiên đối xử tốt không có nghĩa là mình
chấp nhận những sai trái của họ. Thí dụ mình đã báo cáo những thay đổi về sức
khỏe của bệnh nhân cho họ mà không ai quan tâm giải quyết thì mình phải lịch sự
nêu ra liền. Nếu cần thì gặp ngay những người có trách nhiệm như charge nurse,
nursing director và ngay cả giám đốc của "Viện Dưỡng Lão" để được
giải quyết.
Nên nhớ là phải
lịch sự, nhã nhặn nhưng cương quyết thì họ sẽ nể phục mình.. Tôi đã thấy nhiều
trường hợp đạt yêu cầu một cách rất khả quan. Trên đây là những kinh nghiệm của
tôi xin chia sẻ với quý bạn. Dĩ nhiên là không hoàn toàn đầy đủ tất cả những gì
quý bạn mong muốn, nhưng hy vọng cũng đáp ứng được phần nào những ưu tư, lo
lắng cho người thân của quý bạn.
Bác sĩ Trần Công Bảo.
No comments:
Post a Comment