MÁI ẤM
Mấy tuần trước đây, tôi được xem một bài
báo Mỹ nói về những người homeless tại một khu phố Bắc Dallas. Người ta than
phiền tại nơi đây nay đang xuất hiện thêm nhiều người vô gia cư hôi hám, ăn mặc
lôi thôi lếch thếch, họ la cà vào các cửa hiệu hay ngồi tụm năm tụm ba tại các
công viên.Các cửa hiệu, nhà buôn than phiền vì bọn này làm cho khách hàng
e ngại sợ sệt khi vào mua đồ.
Bài báo khiến tôi nhớ lại trước đây khá
lâu, tôi hay suy nghĩ về những người homeless, về những con chim không tổ, những
người đã đánh mất mái ấm gia đình, lang thang theo kiếp sống đầu đường xó chợ,
những kẻ cùng đường đã từ bỏ cuộc sống định cư để chuyển sang đời du mục…
...... Tôi nhớ hồi đầu năm 1981 tại Sài Gòn, khi được thả về từ trại giam cải tạo
, y như trên cung trăng rơi xuống, cái gì cũng thấy khác lạ. Ðiều làm tôi ngạc
nhiên là Sài Gòn bây giờ sao quá nhiều người ở lề đường: tha ma nghĩa địa, gầm
cầu, vỉa hè, công viên. . . chỗ nào cũng có. Có điều là, trước năm 1975 tôi
không hề thấy bóng một người vô gia cư nào ở Thủ đô hoa lệ này. Có hôm tôi thấy
một gia đình ba bốn người, vợ chồng con cái quây quần bên nồi cơm nóng trên
manh chiếu tại một vỉa hè đường Võ Tánh, có lần thấy một bà mẹ đang nấu cơm bên
chiếc ghế đá công viên, để đứa con độ một tuổi nằm tênh hênh trên chiếu.
Tôi được biết họ đa số là những người đi kinh tế mới trốn về, chẳng thà sống ở
tha ma, gầm cầu còn hơn tại những nơi sơn lam, chướng khí. Tôi cũng nghe nói
trong số ấy nhiều người trước kia là dân sang, có nhà mặt đường, đi vượt biên bị
lấy nhà, nay phải kéo lê cái thân tàn ma dại trong cảnh màn trời chiếu đất. Hồi
mới vào trại cải tạo được một năm, chúng tôi đọc báo thấy nhân dân nô nức lên
xe đò đi xây dựng vùng kinh tế mới. Nhà nước thi hành chính sách dãn dân, hồi ấy
nhiều người sợ quá bán tống táng đồ đạc, nhà cửa để hưởng ứng chính sách rồi đi
cho nhanh. Họ được đưa lên những vùng đồi núi, đất đai khô cằn như sỏi đá, cầy
cuốc bao năm cũng chỉ được vài bao khoai sắn, họ ăn vào vốn dần dần cho đến khi
kiệt quệ, bèn đánh liều trốn về thành phố. Kẻ chiến bại phải chấp nhận cái thân
phận của mình, họ đã bị đẩy xuống tận cùng đáy xã hội. Tự cổ chí kim bao giờ
cũng thế, kẻ chiến thắng lấy đi tất cả: nhà lầu, biệt thự, xe ngựa xênh xang.
Tôi nhìn đám vô gia cư này bằng chút ái ngại nhưng không thấy xúc động xót
thương gì nhiều cho lắm vì tôi phải thương cho chính cái thân tôi như trăm
nghìn người khác, cuộc đời tôi cũng chỉ là một vở kịch bi đát não nùng.
Anh hùng mạt lộ, giang san tiêu điều…
Ở tù về, ông thì chẳng ra ông, thằng cũng chẳng ra thằng, đi làm không ai mướn,
trong đầu lúc nào cũng vấn vương cái mối lo ghê gớm “không biết nó sẽ bắt lại
lúc nào”, và nhất là hình ảnh của những hàng rào kẽm gai đêm đêm lại hiện lên
trong trí y như cơn ác mộng.. . . cái giá mà kẻ bại trận phải trả.
Họ ở lề đường, màn trời chiếu đất nhưng lại không phải đeo cái mối lo ghê gớm
như tôi. Tôi có cảm tưởng như xã hội lúc bấy giờ hoàn toàn không còn có tình
thương, con người chỉ thương cho chính cái bản thân của mình. Họ lo sợ, chán
chường, đâu đâu cũng chỉ nghe thấy toàn là những tiếng thở dài. Không ai làm gì
hơn được.
Khoảng hơn một năm sau, vì số người vượt biên chết chìm ngoài biển đầy cả ra,
Liên Hiệp Quốc và nhiều tổ chức nhân đạo khác đã thực hiện được chương trình ra
đi trong trật tự. Tôi vội vã nộp đơn ngay, nhưng diện anh em ưu tiên thấp lắm,
nó chỉ cho mình một chút hy vọng mong manh, nhưng có cũng còn hơn không. Tôi
theo dõi hồ sơ hết tháng này sang tháng khác, năm nọ đến năm kia, chừng mấy năm
sau tôi làm đơn khiếu nại được biết hồ sơ đã nằm ở phố Hàng Bài Hà Nội. Thế rồi
một buổi chiều. . . thật y như một phép lạ, khi sắp bước sang thập niên 90, tôi
nhận được giấy của Sở Ngoại Vụ mời đi sơ vấn, phỏng vấn. Khi ấy mới biết là hai
bên đã thỏa thuận thực hiện chương trình ra đi chính thức dành cho tù nhân cải
tạo và những người có thân nhân bảo lãnh được ưu tiên đi trước. Thế là tôi được
đi ngay trong đợt đầu, toàn bộ danh sách kỳ này vào khoảng trên 3000 người.
Hầu hết những người có tên trong danh sách này có thân nhân bảo lãnh, họ đã nộp
đơn xin đoàn tụ trước đây, chỉ có một số rất ít không có thân nhân tại Mỹ. Khi
chuẩn bị ra đi, một ông cải tạo không có thân nhân đến nhà chơi bảo tôi:
-Tôi chắc là được cấp nhà, vì tôi không có thân nhân, tôi biết ở đâu ?
Anh có thân nhân, anh ở nhà người thân.
Ông ấy lý luận dài dòng văn tự, tôi lấy làm lạ hồi xưa ông ấy đã là sĩ
quan cao cấp mà sao có thể dễ tin như thế.
Những tin đồn về việc cấp nhà đã loan truyền từ lâu, nhiều người lạc quan tin
tưởng nhưng cũng có nhiều người đả phá kịch liệt những tin vịt cồ. Có người
nói:
-Mấy ông này được voi đòi tiên, đã không mất đồng xu nào, được đi cả gia
đình, ngồi máy bay đánh vù một cái ngon lành, người ta đi vượt biên mất bao
nhiêu tiền, chết chìm chết bắn cả đám mà còn chưa tới nơi được. Ðược đi máy bay
sướng như tiên mà còn đòi cấp nhà nữa ! Ối giời đất ơi !
Khi sang Bangkok Thái Lan, trong những ngày tạm cư chờ vào Mỹ, sở USCC và sở di
trú đã cho các cô nhân viên người Việt hướng dẫn chúng tôi những điều cần biết
khi vào Mỹ, có một ông cải tạo hỏi về việc cấp nhà, ông nghe nói diện cải tạo
được cấp nhà, cô nhân viên đáp:
-Thưa Bác, chắc là không có đâu, vì cái nhà nó to tát lắm. Vợ chồng cháu
qua Mỹ đã lâu vẫn chưa mua được nhà ! Chắc không có đâu bác ạ !
Tôi vào Mỹ đúng vào ngày mùng bốn Tết Nguyên Ðán, đầu thập niên 90. Hôm
sau tôi hỏi người nhà:
-Nghe mấy ông cải tạo ở Việt Nam cứ đồn sang đây có một số được cấp nhà….
Tôi chưa nói dứt câu thì thân nhân tôi gạt đi ngay:
-Ối giời ơi ! Mỹ mà còn ở lề đường đầy cả ra, bữa nào đưa ông lên Dallas
xem, trắng có, đen có. . .Nhà ở đâu mà cấp cho các ông ?
Rồi người nhà tôi kể dông dài thêm:
-Vào những ngày lễ lớn, nhà thờ làm thức ăn cho người nghèo, dân vô gia
cư, ở đây gọi là homeless xếp hàng chờ dài dài, trắng có đen có nhưng không thấy
có người mình.
Tôi lấy làm lạ: một đất nước giàu có sung túc nhất thế gian, đã tiêu thụ một phần
ba nhiên liệu trên thế giới, một nước đã có số xe hơi bằng số xe của tất cả các
nước trên thế giới cộng lại. . .thế mà vẫn còn có người ở đầu đường xó chợ, thế
mới biết trên thế gian này, ở bất cứ xã hội nào đâu đâu cũng có những kẻ cùng
đinh khố rách. Tôi bèn viết thư về cho bạn bè ở Việt Nam để nói cho họ biết rằng
Mỹ trắng, Mỹ đen còn ở lề đường đầy cả ra, con ruột người ta mà họ chưa lo được
huống hồ chúng mình. Có người viết thư sang cám ơn đã cho họ biết những điều kỳ
thú, họ nói chưa thấy ai nói đến cái thế giới của những người cùng đinh khố
rách ấy.
Hồi ấy, tôi hay tò mò tìm hiểu về những người homeless. Tôi lấy làm lạ, ở cái xứ
thời tiết khắc nghiệt như thế này mà sao họ có thể sống ngoài đường. Tình cờ, tôi
đọc được một bài trong tờ tập san Mỹ cho biết, họ ước lượng có vào khoảng từ 1
cho tới 3 triệu người vô gia cư, đa số tập trung tại những thành phố lớn, riêng
tại Nữu Ước có tới gần một trăm ngàn ăn mày homeless. Phần nhiều họ bị mất việc,
hết tiền, khánh tận, cũng có nhiều người lười biếng không chịu đi làm.
Họ có phỏng vấn một ông homeless, ông ta nói mới đầu ông chỉ tưởng ở lề đường
vài tháng thế mà thời gian cứ vô tình lững lờ trôi đến nay đã được ba năm. Cũng
có giả thuyết nói họ là những người có tiền án hình sự trộm cướp, nay đi làm
không ai mướn, ở đây người ta kỵ nhất tội phạm, một xã hội trông rất là đầy
tình người nhưng kỷ luật lại cứng rắn như sắt thép. Tôi nghĩ nếu như vậy lại
càng đẩy người ta vào chỗ cùng đường, kẻ đã cùng đường lại dễ sa chân phạm tội.
Họ được nhà thờ, hội từ thiện cho quần áo, thỉnh thoảng cho ăn, vào những đêm
đông giá lạnh họ được vào nhà trú shelter của tòa tỉnh, bần hàn nhưng được cái
tự do, mặc kệ cho cuộc đời trôi theo dòng nước. Họ cũng có thể là những người
mang tâm hồn thi sĩ, triết gia, nhìn cuộc đời phù du mong manh như cơn gió thoảng:
Cuộc đời là cái quán trọ, người chỉ là khách qua đường, nhân sinh thiên địa
gian nhất nghịch lữ…
Khoảng gần một năm sau, lần đầu tiên tôi thấy một người homeless tại một ngã tư
có nhiều xe qua lại, đó là một cô Mỹ trắng, trông có vẻ cũng đàng hoàng, ăn mặc
tươm tất, tay cầm cái bảng “hungry, need help”, tôi đói, giúp tôi
với. Rồi một thời gian sau, tôi gặp một đôi vợ chồng Mỹ trắng tại cửa thư viện,
trông họ cũng đàng hoàng, người vợ chạy lại xin tôi bảo: “I’m so hungry!
Tôi đói quá!”
Người Mỹ ít khi cho tiền người nghèo hay homeless, chắc họ cho là bọn này lười
biếng. Tôi thì không bao giờ từ chối, gặp họ xin tôi đều cho vì nghĩ rằng cực
chẳng đã chứ ai muốn làm cái nghề bị xúc phạm nặng nề đến nhân phẩm như thế, vả
lại họ cũng phải cần sống, cần được giúp đỡ. Mỗi lần cho tiền, đều được nghe họ
cầu chúc God bless you, cầu Chúa ban ơn phước cho ông, họ còn biết tin Thượng Ðế,
chắc là những người tốt còn có lương tâm.
Tôi ngày càng được biết nhiều hơn về cái thế giới của những người homeless. Có
lần theo dõi chương trình trên TV được biết những chuyện thật ghê rợn của kiếp
sống du mục này. Hôm ấy họ nói về những người sống dưới đường hầm xe điện ngầm
và đặt tên cho bọn này là mole, chuột cống, vì sống y như chuột. Họ phỏng vấn một
một người mole đã sống ở đường hầm bẩy năm, anh ta nói nhiều người tối ngủ say
lăn ra đường rầy bị xe điện cán chết.
Cách đây khoảng bốn, năm năm lần đầu tiên tôi thấy cuộc đời của một người
homeless được đưa lên trang nhất của một tờ báo Mỹ tại địa phương, hôm ấy tôi
vào chợ thực phẩm Mỹ mua đồ ăn và tự nhiên chú ý đến bài báo. Ðây là một vụ án
mạng tại tỉnh Grand Prairie ở gần đây, nạn nhân là một người đàn bà da trắng,
38 tuổi, homeless, gái mãi dâm bị đâm chết tại một nhà kho bỏ hoang gần đường
Abram. Nạn nhân từ nhiều năm nay sống vất vưởng trong khu vực này. Một cái chết
thê thảm của một người đàn bà đầu đường xó chợ, nghiện ngập, được coi như cặn
bã xã hội, nhưng kẻ nạn nhân khốn cùng ấy vẫn còn may mắn hơn hàng trăm nghìn nạn
nhân khác ở cái xứ nghèo đói lạc hậu bên nước tôi vì bà ta còn được nhắc tới
trong khi hàng nghìn người khác cũng đã chết thê thảm như thế mà không được ai
biết tới.
Người ta đăng cả hình ảnh của nạn nhân, khuôn mặt đầy phong sương nhưng vẫn còn
giữ được những dáng nét của một dân tộc văn minh. Ðôi mắt trông mất hết vẻ tinh
anh, đôi mắt người đà bà đau khổ thật chẳng khác nào một vùng đất khô cằn như sỏi
đá. Mái tóc hung vàng chờm xuống trán, gò má cao, thoáng trông người ta cũng thấy
được bao nhiêu năm tháng ê chề chồng chất.
Ðây là một bài báo dài, người ký giả kể lể khá đầy đủ về lai lịch kẻ xấu số. Vì
có lẽ đây là một vụ án mạng và nhất là cuộc đời thật bi thảm của một con người
tại một xứ sở văn minh sung túc, cũng có thể họ coi đó là một trường hợp hy hữu.
Một bài viết rất khách quan nhưng không kém phần ý nghĩa về cuộc sống xã hội và
định mệnh con người.
Ông ký giả biết được cả tên tuổi, lý lịch nạn nhân: Nàng sinh ra trong một gia
đình Mỹ trắng có cha mẹ đàng hoàng, được đi học, rồi trưởng thành, có công ăn
việc làm, có bạn trai... rồi một mối tình chớm nở, nàng có chồng, hai con. Người
ký giả nói đó là điều lý tưởng của nhiều người Mỹ.
Rồi không hiểu vì sao gia đình đổ vỡ, chuyện này tại Mỹ xảy ra như cơm bữa vậy.
Chồng đem hai con đi một nơi, vợ một nẻo, một hai năm sau bị đuổi ra khỏi nhà,
không rõ lý do, tôi chắc bà ta mất job không có tiền trả tiền nhà. Ở cái xứ tiền
trao cháo múc này, không có tiền là a lê hấp đi chỗ khác chơi ! không như bên
mình thuê nhà rồi chiếm nhà luôn.
Người đàn bà lang thang ngoài hè phố, có lẽ nàng tưởng rằng chỉ sống bên lề đường
vài tháng và một ngày nào sẽ tạo dựng lại được mái ấm gia đình, có lẽ nàng cũng
nghĩ rằng mình sẽ được hưởng hạnh phúc của đời người. Nhưng đến một lúc nào con
người sẽ không còn khả năng để lái cuộc đời theo ý mình và đành buông xuôi cho
định mệnh, có dè đâu nạn nhân ngày càng kéo dài cuộc đời vô gia cư, lâm vào cảnh
nghiện hút, rồi mãi dâm, ăn mày để kiếm sống, và ngày càng lún sâu trong vũng
bùn lầy nhơ bẩn, và cứ mặc cho đời lạnh lùng trôi theo dòng nước mắt…
...Nạn nhân hay lui tới trong mấy con đường ở phía tây thành phố từ bao lâu nay
và rồi bị đâm chết tại một nhà kho, hai nhát ở cổ, một nhát ở lưng, chắc cũng lại
do phường cặn bã xã hội gây nên và có lẽ người ta cũng chẳng cần điều tra cái
chết của những người cùng đinh vô tích sự.
Bà ta cũng đã từng có một mái ấm gia đình, có hạnh phúc lứa đôi nhưng . . .ngày
ấy đã xa lắm rồi, cái thời ấy nay còn đâu ?
Nghe nói trước đó mấy năm nạn nhân có gặp một bà cô, bà thím gì đấy, còn chồng
con thì biệt tăm biệt tích. Tôi thường nghe nói điện ảnh Mỹ hết đề tài, họ quay
lại những đề tài cũ, đây cũng là một đề tài hiếm có thuộc loại drama bi thảm hiện
thực, nhưng điện ảnh Mỹ lại không chú ý đến những đề tài hiện thực xã hội như
điện ảnh Ý mà chỉ quay những phim hoạt động “action” như trinh thám, bắn giết.
Người đàn bà đã một thời là con người tốt của xã hội, có gia đình hạnh phúc,
nay chết thê thảm, tứ cố vô thân, trên không rễ dưới không chằng.
.. . Và rồi người ký giả lạnh lùng kết luận:
. . . BURNED BEYOND RECOGNIZATION
. . . Hỏa thiêu vô thừa nhận. .
Trọng
Ðạt
No comments:
Post a Comment