Tử Biệt
Chu kỳ của con người là "Sinh, Lão, Bệnh, Tử", ai cũng
phải đi hết một vòng tròn khép kín đó. Thế cho nên cho dù không muốn nghe,
không muốn nói tới ... cũng không thể thoát ra khỏi cái "vòng sinh tử"
đó. Chi bằng chấp nhận và sống vui trên đời cùng người thân chung quanh, cho dù
cuộc đời đôi khi cũng rất nhiều gian nan, phiền lụy, sợ hãi, hỗn loạn ... như
hiện nay.
Đặc San Lâm Viên mời quý vị đọc bài "Tử Biệt" của Bác
sĩ Nguyễn Ý Đức, với một cái nhìn thi vị qua khoa học về cái vòng sinh tử của
con người, nhất là phần cuối trên sân ga của chuyến tàu về cõi thật xa.
Sân ga thấp thoáng bóng người già, Họ sẵn sàng về cõi thật xa.
Hình như trong đám trông chờ ấy, Có bạn thân tình, có cả ta.
Bác sĩ Nguyễn Ý-ÐỨC
Trong mấy tuần lễ vừa qua, có một vấn
đề thời sự được dân chúng Mỹ rất quan tâm. Chuyện một phụ nữ “bán sinh bán
tử” 41 tuổi ở tiểu bang Florida.
Bà bị tổn thương não bộ trầm trọng vì
cơ quan này thiếu dưỡng khí chỉ có năm phút sau một cơn suy tim vào năm 1990. Từ
mười lăm năm nay, bà được duy trì sự sống bằng dinh dưỡng qua ống vào bao tử.
Theo nhiều nhà chuyên môn các ngành
liên hệ, bà nằm đó nhưng hầu như không hay biết chuyện gì xẩy ra ở chung quanh,
không cảm xúc, suy nghĩ, đối thoại, tương tác với ngoại cảnh. Bà ngơ ngác như
người không hồn dưới sự chăm sóc rất chu đáo của gia đình, bạn bè, nhân viên y
tế, xã hội.
Rồi ngày 18 tháng 3 năm 2005, một vị
quan tòa ra lệnh rút ống nuôi dưỡng dẫn truyền thực phẩm theo lời yêu cầu của
người chồng. Vì “vợ tôi hằng nói Xin đừng nuôi tôi bằng ống”. Quan tòa
phán rằng phần não kiểm soát suy tư, nhận thức của bà không còn mà chỉ chứa đầy
nước tủy sống, nên bà rơi vào tình trạng thực vật vĩnh viễn (persistent
vegetative state).
Bác sĩ lão khoa David Lipschitz của Ðại
Học Y Khoa Arkansas phụ họa “Sự đói không phải là phương thức độc ác để chết.
Con người sẽ rơi vào sự hôn mê và từ từ tử biệt bình an”.
Bố mẹ bà không đồng ý, khiếu nại. “Con
chúng tôi không hôn mê. Cháu nó là một sinh vật còn sống và hiểu biết sự việc,
cần được nuôi ăn. Rút ống nuôi dưỡng thì khác chi một sự sát nhân, một tội giết
người”.
Công luận truyền thông nhập cuộc tranh
luận cùng với ý kiến khác nhau của các học giả, luật gia, y khoa học, tôn giáo,
toàn bộ hành pháp, tư pháp, lập pháp Hoa Kỳ. Về sự sống và cái chết của một
sinh mạng, một con người mà Ðấng Tối Cao đã tạo ra. Bất hạnh là con người đó dường
như đã không còn làm chủ được đời mình, sự sống của mình.
Vậy thì lang tôi xin cùng quý thân hữu
nhẹ nhàng tìm hiểu đôi điều về vấn đề này, nhấn mạnh tới “Tử Biệt”.
Cổ nhân ta vẫn thường nói tới chu kỳ
kín của đời người “Sinh, Lão, Bệnh, Tử”.
Vâng, có sinh thì có tử, nhưng “sinh
thì hữu kỳ, tử thì vô hạn”. Nặng bụng cưu mang chín tháng mười ngày là biết rằng
con sẽ “nhập thế cuộc”, chào đời. Còn mặc áo mới vĩnh viễn ra đi thì chẳng
biết bao giờ, ra sao.
Sinh ly, tử biệt. Vào đời là tạm thời
ly cách với cơ thể người mẹ. Rời khỏi cuộc đời là tạm biệt với nhân gian. Hẹn lại
cùng nhau gặp ở “cõi thật xa”: Niết Bàn, Thiên Ðàng, Aara, Elysium, Soma,
Jahannan... Hoặc Ðịa Ngục để mặt đối mặt với Diêm Vương.
Với thân xác, bệnh tật, thì học giả
Ngô Tất Tố đã thoát dịch bốn câu thơ của vua Trần-Thái -Tôn như sau:
“Cũng bởi có thân mà có bệnh
Ví bằng không xác quyết không đau.
Phép tiên chớ vội khoe không chết,
Thuốc thánh còn chưa chắc sống lâu”.
Chưa chắc sống lâu thì có ngày phải biệt
tử.
Mà Voltaire đã nói “Lúc
ta chào đời là đã một bước đi về cõi chết”. Ðúng chăng là con người bắt
đầu chết ngay từ lúc sinh ra và trong chu kỳ kín, cái kết cuộc nối liền với khởi
điểm.
Guillaume Amerye (Abbé de Chaulieu)
thì rõ ràng hơn “Cái chết chỉ là sự kết thúc cuộc đời; Nỗi
thống khổ, niềm sung sướng không cùng theo. - La mort est seulement le
terme de la vie; De peine ni de biens elle n’est point suivie”.
Với Napoleon Ðại Ðế “Chết
là giấc ngủ không mơ” và Shakespeare: “Kẻ nào chết rồi là sạch nợ”.
Nói vậy thì chết cũng đơn giản
như sanh, đôi khi ồn ào, lộn xộn hơn.
Có người đã ví sự chết của cơ thể như
sự tắt của một nhà máy với những động cơ, giây điện. Nhà máy không im lặng
ngưng hoạt động khi ta tắt nút kiểm soát đóng mở mà mọi bộ phận cót két kêu và
rên rỉ trong khi chậm lại rồi ngưng.
Ngoại trừ bất thần chết vì tai nạn,
thương tích hoặc cơn suy tim, cơ thể cũng cót két, rên xiết trước khi sự sống
hoàn toàn ngưng. Vì thế Dylan Thomas có nhận xét rằng “Chúng ta không nhẹ
nhàng đi vào tử biệt mà thịnh nộ, nổi khùng trước sự tắt lịm của ánh sáng”.
Nhưng có người tin rằng ở nội tâm thì
lại bình an.Tuy ồn ào nhưng sự chết luôn luôn xác thực. Nhiều người đã tìm được
bình an và chân giá trị trong sự xác thực này.
Tư Mã Thiên có ghi: “Nhân cố hữu
nhất tử: Tử hoặc trọng ư Thái Sơn, hoặc khinh ư hồng mao”. Do đó mới có
nguời khi đối diện với tử thần thì sợ hãi, phủ nhận, cô lập, giận dữ rồi năn nỉ
điều đình để rồi cuối cùng cũng phải chấp nhận. Vì số trời đã định.
Y giới thường được huấn luyện để cứu
chữa bệnh nhân và kéo dài sự sống trong đó họ đạt được phần thưởng về tinh thần
cũng như tài chánh. Nhưng khi không ngăn chặn được sự chết thì họ hết hứng thú
và thường chuyển sang đối tượng khác. Và người bệnh đôi khi bị quên lãng, đơn độc
ra đi trong cảm xúc gia đình, tôn giáo.
Mà ra đi thì xác còn đó, hồn đi đâu,
chẳng ai hay. Nên Shakespeare đã ví “Chết chỉ là một cuộc du lịch nhưng chẳng ai
quay trở lại”. Ðể nói cho nhau biết chết ra sao, như thế nào, và bên
kia vui hay buồn, thái bình hay binh đao, độc tài hoặc dân chủ...Chẳng ai “báo
cáo” nên người tiễn đưa phải suy luận, tìm hiểu về người ra đi. Ði như thế
nào, lúc nào, ra sao.
Từ nhiều thế kỷ, chết được hiểu như là
khi con người mất hết các chức năng sống: tim ngừng đập vĩnh viễn, hơi thở
không còn. Nhưng khi nào thì mạng sống đó được coi như là không còn sống. Ðó là
điều mà các giới y, luật, triết, các vị học giả, thường dân, người làm chính trị
đã và đang ồn ào, hăng say thảo luận, góp ý.
Vì tạm thời tim ngưng đập, hơi thở
gián đoạn khoảng 6 phút mà các bộ phận sinh tử chưa bị tổn thương, con người tưởng
như đã mãn phần thì y học hiện đại đã phục hồi được các chức năng và cứu sống
nhiều người.
Cho nên tiêu chuẩn não tử - brain
death - được thêm vào.
Não là trung tâm của hệ thần kinh. Cuống
não kiểm soát các chức năng duy trì sinh lực của các cơ quan, bộ phận; não trên
điều hòa ý nghĩ, trí nhớ, tình cảm con người.
Năm 1968, Ðại Học Y Khoa Harvard đề
nghị bốn tiêu chuẩn cho não tử:
Không đáp ứng với cảm giác sờ mó, âm
thanh và các kích thích ngoại vi;
Không còn cử động và không còn hơi thở
tự phát (spontaneous breathing).
Không cón tác động phản xạ.
Phản xạ (reflex) là một sinh hoạt tự động hay không chủ ý do một vòng thần kinh
tương đối đơn giản gây ra mà không nhất thiết liên quan tới ý thức. Chẳng hạn
khi dùng kim chích vào tay một người, thì kim đau sẽ gây ra cử động phản xạ tự
vệ tức thì để rút ngón tay lại trước khi não có thời gian gửi thông tin cảm
giác đau tới các cơ quan liên hệ.
Không còn ký hiệu não điện đồ hoặc bất
cứ hoạt động điện năng nào từ tế bào não.
Từ năm 1929, bác sĩ thần kinh tâm trí
người Ðức Hans Berger đã phát hiện là não bộ có những luồng điện phát ra khi
não hoạt động. Nhưng khi đó không ai tin. Phải đợi tới năm 1932, nhà bác học
người Anh Edgar Adrian cụ thể chứng minh được sinh hoạt diện năng này của não
thì mọi người mới chấp nhận và Edgar được giải thưởng Nobel nhờ công trình này.
Ngày nay nhiều máy móc tối tân đã ghi
nhận được các sinh hoạt điện năng của não bộ với các sóng alpha, beta, delta,
theta. Rồi lại còn MRI, PET scan ghi lại các tín hiệu cũng như thay đổi hóa chất
của não khi nghỉ cũng như khi làm việc.
Trong tương lai gần đây, chắc là các ý
nghĩ thầm kín của ta cũng sẽ được máy móc phát hiện, đọc được.
Tiêu chuẩn não-tử của đại Học Harvard
cũng không được mọi giới đồng thuận công nhận là một thử nghiệm để kết luận sự
chết. Mỗi quốc gia dùng tiêu chuẩn khác nhau.
Từ năm 1981, Hoa Kỳ định nghĩa chết
như sự ngưng không đổi ngược của toàn bộ não kể cả phần cuống là nơi điều hòa
hô hấp, tuần hoàn và các chức năng khác. Và về pháp lý, các điều kiện trên phải
kéo dài sau 12 giờ.
Còn tình trạng thực vật (vegetative
state) cùa người phụ nữ tiểu bang Florida thì cuống não còn hoạt động và tiếp tục
giúp hoàn thành sự hô hấp, tuần hoàn và vài chức năng khác; nhưng não trên điều
hòa sự suy tư, thu nhận cảm xúc không còn nữa.
Khi rơi vào Permanent vegetative state
là tình trạng không có ý thức vĩnh viễn, không đổi ngược trong đó không có cử động
tự ý hoặc bất cứ khả năng nhận biết nào; không còn khả năng chủ ý truyền đạt hoặc
tương tác với ngoại cảnh. Người bệnh đôi khi rơi vào tình trạng nhìn theo mà
không biết gì (coma vision.)
Cho nên rơi vào Não Tử thì ít khi
thoát chết dù có cấp cứu; tình trạng thực vật vegetative lại vẫn còn toàn vẹn
cuống não để điều khiển một số chức năng của cơ thể cho nên có thể kéo dài sự sống
vật vờ cả nhiều năm... Có coi bà như đã chết rồi hay không, đang và còn là đề
tài tranh luận...
oOo
...Lão Tam được Trời ban cho tuổi thọ
gần bát tuần. Ông tương đối vẫn mạnh khỏe, không bệnh kinh niên, không phải
dùng thuốc gì, ngay cả Tam Tinh Hải Cẩu hoặc nhân sâm, cao hổ cốt..
Nhưng từ nửa năm nay, lão thấy sức khỏe
mỗi ngày mỗi giảm. Lão không còn sinh lực như mấy năm trước. Lão không quan tâm
tới mọi sự chung quanh, đôi khi muốn xa lánh mọi người. Khẩu vị giảm, nhai nuốt
khó khăn và ông thấy thực phẩm là không cần thiết. Ông rất sợ khi người thân ép
uống súp, ăn thịt, chỉ sợ nghẹn, ói. Có những ngày ông ngủ li bì, như để tiết
kiệm sinh lực cho những chức năng quan trọng.
Ông bồn chồn trong lòng, nằm ngồi
không yên như nhớ như quên điều gì muốn làm muốn thôi, muốn nhắc nhở vợ con. Rồi
thở dài, ngán ngẫm. Vào đêm khuya vắng, ông dường như thấy cha mẹ ông xuất hiện
đâu đây, ân cần nói chuyện với ông.
Có lúc ông lên kinh, chân tay co giựt,
hàm cứng lại. Giá có ai bóp tay bóp chân cho mình lúc này nhỉ!.
Ông thấy nhịp tim chậm dần, nhẹ hơn.
Hơi thở đôi khi như hụt và nông. Tuần hoàn kém, thân ông giá lạnh vì thiếu máu.
Da ông xanh nhợt. Não thiếu oxy nên ông hay choáng váng mày mặt, kèm theo những
cơn nhức đầu kéo dài khó chịu. Ngượng ngùng hơn là nhiều lần ông không kềm hãm
được đại tiểu tiện, bài tiết trên giường. Người toát ra mùi hôi; nước miếng
hoen khóe mép, đóng cặn.
Xương thịt, nội tạng ông đôi khi đau
nhức, nhưng không kéo dài lâu. Ông nhớ có người nói, cận tử thì cơ thể tiết ra
vài hóa chất giúp giảm sự đau, sự quằn quại khi mô bào, bộ phận bước vào giai
đoạn đau đớn của sự chết (agony phase of death). Các bộ phận trong hình hài ông
ngưng dần, bộ phận nọ tiếp nối bộ phận kia như những quân bài domino đè lên
nhau mà ngả xuống.
Ông mỉm cười chờ đợi. Một ngày đẹp trời
nào đó, mắt ông sẽ mờ dần, đồng tử mở rộng nhưng bất động, để đón nhận thêm nhiều
ánh sáng. Không gian sao tối dần, như Victor Hugo than phiền “Tôi chỉ thấy
bóng tối” hoặc Emily Dickinson “...sương mù đang bao phủ quanh tôi”. Bắt
chước Goeth, ông kêu lên “Light! more light”, cho tôi thêm ánh sáng ! Ðể lần
cuối nhìn thấy cuộc đời. Rồi ông lịm dần, lịm dần.
Chỉ trong vài giờ, cơ thịt ông co cứng,
giá lạnh, xanh lợt. Rồi vài chục giờ sau, cơ thể ông mềm, mô bào tự hủy hoại vì
hóa chất tiết ra, rồi thoái rữa vì đám vi khuẩn trong ruột già ruột non đua
nhau lan tràn khắp chốn.
Rồi thân xác này sẽ được chôn cất dưới
lòng đất xâu. Cát bụi lại về cát bụi.
Ông nhớ là cách đây vài tháng, khi
linh cảm rằng sẽ đi xa, ông đã làm di chúc. "Xin đừng móc dây móc máy
vào người tôi khi tôi hấp hối. Cho phép tôi ra đi lành lặn như khi tôi tới.
Trên giấy tờ hộ tịch sẽ được ghi tôi chết vì natural cause, rất tự nhiên, điều
mà nhiều người mong ước. Và xin cảm ơn mọi người đã chăm sóc tôi, đã quan tâm tới
'những nhu cầu cận tử' nhu cầu của người trên ngưỡng cửa tử vong."
Lão Tam đã sẵn sàng ra đi.
oOo
Như Thomas Edison reo lên Bên kia thế
giới sao mà đẹp “It is beautifull over there”!
Và bình thản đợi chờ như nhà văn lão
thành MặcThu viết nhân chuyến “tiễn
đưa” nhà văn Mai Thảo.
“Sân ga một đám đứng chờ tàu,
Toàn bạn già xưa biết mặt nhau.
Tàu chật, có người lên được trước;
Chậm chân, kẻ đợi chuyến tàu sau.
Một đi là chẳng quay đầu lại,
Áo trắng trên người đủ kín thân.
Ra đi giống thuở ai vừa đến,
Tàu suốt trăm năm chỉ một lần.
Sân ga thấp thoáng bóng người già,
Họ sẵn sàng về cõi thật xa.
Hình như trong đám trông chờ ấy,
Có bạn thân tình, có cả ta”.
Vâng. Có cả ta.
Bác sĩ Nguyễn Ý-ÐỨC
Texas-Hoa Kỳ
No comments:
Post a Comment