HỒI ĐÓ TỤI MẦY Ở ĐÂU?
VŨ THẾ THÀNH
Ảnh: Nguyễn Đạt - chụp
vào trưa 30/4/75, đường Võ Di Nguy (nay là Phan Đình Phùng), gần chợ Phú Nhuận
Những ngày cuối tháng 4 này, 48 năm trước đúng là lằn
ranh định mệnh cho mỗi người. Còn biết bao điều không sao nói hết, không sao
giải thích được.
Tôi có 2 thằng bạn người Đức, một thằng gốc Tây Đức
chơi với nhau đã 26 năm, một thằng gốc Đông Đức, mới quen. Tháng rồi, 3 thằng
ngồi nhâm nhi bia Đức. Hai thằng Đức ngồi một bên, tôi một bên nói chuyện rôm
rả về bia và món ăn Đức. Còn tôi, bia vn thì không dám, nhưng món nhậu VN thì
tôi "nổ" ve...kêu. Tụi nó binh nhau chằm chặp. Tôi buột miệng :
- Còn khoảng cách về con người giữa Đông Đức và Tây Đức
không?
- Mới đầu thì khác nhau một chút về cách làm việc. Bây
giờ thì hết, hết từ lâu rồi. Hơn 30 năm rồi còn gì mà Đông hay Tây.
- VN gần 50 năm rồi, vẫn còn nhiều khoảng cách, tôi thở
dài.
- Tại bên VN mày vẫn còn bên thắng bên thua.
(Vtt)
------------------------------
Hồi đó tụi mày ở đâu?
- Vũ Thế Thành
Chiều 26 tháng 4 năm 75,
tôi còn giờ thực tập trong phòng lab Đại học Khoa học Sài Gòn. Tan buổi học,
Cường, thằng bạn học rủ xem xi-nê ở rạp Văn Hoa (*) gần đó. Rạp có máy lạnh làm
dịu đi cái nóng tháng Tư, rơi vào giấc ngủ chập chờn… Phim gì chẳng nhớ, chỉ
nhớ đã đứng lên chào cờ. Vãn phim, Cường ngập ngừng:
- Mày đi không?
- Đi đâu? Có quen ai đâu
mà cho mình đi.
- Thôi mày về nhà tao,
kiếm cái gì uống, rồi tính… Cường nói.
Sài Gòn những ngày tháng
đó, không chỉ có chuyện đi, chuyện ở. Dân tị nạn đổ xô về Sài Gòn rất nhiều.
Sinh viên tỉnh trọ học nhốn nháo, có đứa mếu máo không biết tin tức gia đình
thế nào, cũng chẳng còn nguồn trợ cấp. Bạn bè ai giúp được chút nào hay chút
nấy, rồi tính…
Đầu tháng tư, khi Nha
Trang thất thủ, anh em thằng bạn ghé nhà tôi. Hai anh em quê Nha Trang. Anh là
lính Cộng hòa, tan hàng từ Phú Yên. Em là sinh viên Quốc gia Hành chánh học ở
Sài Gòn. Rượu vài ly để trấn áp, xua đi nỗi tuyệt vọng… Chuếch choáng, thằng
anh bảo em, Đừng lo, tao đăng lính biệt kích có tiền đầu quân, mày sẽ có ít
tiền xài trong vài tháng, rồi tính…
Chẳng phải tôi không
muốn đi… Cũng hồi đầu tháng, thằng bạn lối xóm rủ xuống Phú Quốc, ông anh nó
làm công chức ở đó, đẩy lên tàu đi cho gọn. Tôi ngần ngừ… Còn chưa đầy một
tháng nữa sẽ thi, không thi làm sao có giấy hoãn dịch. Thi xong, rồi tính…
Ừ thì, Rồi tính… Nhưng
phía trước là khoảng trống hoang mang, biết cái gì đâu mà tính?…
Ở nhà Cường, nghe gia
đình nó bàn tán thời cuộc: Tình hình này chắc Dương Văn Minh sẽ lên. Ổng lên
thì chắc chắn thua.Phải đi càng sớm càng tốt. Cường ghé vào tai tôi thầm thì:
Mày đi không, tao còn chỗ. Sáng sớm mai ghé nhà tao – Bà già tao đi theo được không?,
tôi hỏi lại. Không được đâu, kẹt chỗ lắm rồi, chỉ cầu may thôi. Tôi không còn
gặp Cường sau ngày đó. Nghe nói nó đã chết.
Những ngày cuối cùng,
28, 29 tháng tư, Sài Gòn chỉ bị pháo kích lai rai, tiếng súng lớn vọng từ hướng
Tân Sơn Nhất có thể nghe rõ về đêm. Bạn bè ngồi uống cà phê tán gẫu, thoắt cái
đã biến…
Trưa 30 tháng Tư, nghe
giọng ông Dương Văn Minh trên đài phát thanh. Thế là xong! Thằng bạn lối xóm,
được hoãn dịch lý do gia cảnh, nhưng phải đi nhân dân tự vệ, xách khẩu carbine,
chĩa lên trời, “chơi” hết băng đạn, rồi đến phường nộp súng.
Chiều 1 tháng 5, tôi và
thằng bạn cà lơ phất phơ ở Lăng Cha Cả, tạt vào quán cà phê cóc. Tàn tích còn
nhiều, quần lính áo lính, giày lính, ba lô, lon lá… rải rác đâu đó trên đường,
cả chiếc trực thăng bị vướng trên sân thượng gần đó. Cô gái bàn bên cạnh, ngó
qua hỏi bâng quơ:
- Tình hình này không
biết tính sao?
- Hết đánh nhau rồi, về
quê cho khỏe, tôi đáp.
- Vài ngày nữa chờ êm
êm, rồi em cũng về quê. Mà rồi chắc em lấy chồng cho anh coi, cô liếc tôi cười
cười.
Tôi đoán cô là kiều nữ
cổng Phi Long. Đường trần bụi bặm, rồi cũng phải một lần thu xếp cho xong. Chúc
cô may mắn!
Trước đây, tôi thường
vào nhà sách Khai Trí đọc sách chùa(*), nhưng quyết định mua quyển nào lại mò
ra các sạp bên kia đường hoặc dọc đường Pasteur, bán thấp hơn giá bìa khoảng
10-15%. Mấy ngày đầu sau 30 tháng tư, sách bày bán chất đống ở khu này, giá bán
gần như cho không. Tôi mua hai giỏ xách để đựng, mua hết đợt này, chở về nhà,
lại đến đợt khác, chỉ sợ hết. Cũng cả hơn trăm quyển, đủ loại sách học làm
người, truyện dịch, lịch sử, triết Đông, triết Tây… Nghiền ngẫm cả vài năm trời
chưa hết, cho đến khi có đợt phải giao nộp sách báo “đồi trụy, phản động”. Nói
vậy chứ cũng “khéo léo” giấu lại được một số.
Những ngày sau đó, lắm
chuyện khôi hài xảy ra, chủ yếu là do xa lạ về ngôn ngữ: cái đài, cái nồi ngồi
trên cái cốc, đồng hồ không người lái… Những người lính miền Bắc đa số xuất
thân từ vùng nông thôn, phút chốc đòi hỏi họ phải “văn minh” như người đô thị
thì cũng khó. Buồn cười chăng đó là khoác lác kiểu lavabo chạy đầy đường. Nhưng
số này cũng chẳng nhiều.
Buồn, nhưng cười không
nổi, đó là phong trào đưa các bạn nhỏ ra đứng đường, chặn xe người lớn đáng
tuổi cha chú, yều cầu cài nút áo lại hay phải cắt tóc ngắn. Phong trào phản
giáo dục này rồi cũng nhanh chóng xẹp.
Buồn thấm thía hơn, khi
quay về trường, đã có những người bạn thay đổi nhanh quá, ăn nói đầy tính lập
trường, cách mạng… Ủa! Mới một hai tháng trước đó còn thấy họ ngồi trong câu
lạc bộ Đại học Sư phạm khóc sướt mướt, không biết gia đình ở miền Trung ra sao…
Vậy mà, giờ họ đã ra vẻ cán bộ, giảng đạo đức, phê bình bè bạn về lối sống “tàn
dư Mỹ Ngụy”. Ai lỡ huýt sáo nhạc Trịnh Công Sơn, Phạm Duy cũng khổ, sẽ bị kiểm
điểm là còn mang nặng đầu óc tiểu tư sản lãng mạn… Bạn bè bỗng dưng tự chia
thành những nhóm nhỏ, rù rì. Thấy ai tới, tất cả đều im lặng… Họ tích cực lắm,
theo dõi, dò xét nhau… Sao thấy buồn quá… Cách mạng thứ thiệt không ngán, chỉ
ngán mấy ông bà “cách mạng ba mươi”. Bây giờ vẫn còn ngán…
Có một chuyện làm tôi
nhớ mãi… Khi làm nghiên cứu, thiếu sách tra cứu, tôi phải mò ra khu bán sách cũ
gần đường Đặng Thị Nhu (trước đây là đ. Bùi Quang Chiêu). Ở đó chỉ có một sạp
duy nhất có quyển Handbook of Chemical Engineers, dày cả ngàn trang, giá bốn
khoen vàng. Tiền đâu mà mua nổi! Đến nhiều lần, chỉ để tra cứu trong quyển đó,
rồi ráng nhớ mấy con số, rời xa xa khỏi sạp là rút sổ tay ghi lại. Đến riết chủ
sạp quen mặt, vừa thấy bóng tôi từ xa, đã chỉ tay vào quyển sách: Cứ cầm lấy
đọc thoải mái. Nơi đó, bây giờ không còn bán sách nữa, chẳng biết ông chủ sạp
sách tốt bụng thời khó khăn ấy bây giờ nơi đâu. Cảm ơn ông nhiều lắm.
Những năm tháng sau 75
khó khăn nhiều, từ vật chất đến tinh thần, như loạt bài Đêm trước đổi mới đăng
trên tờ Tuổi Trẻ dạo nào. Đó chỉ là phần nhỏ, giờ hồi tưởng lại vẫn thấy đầy ắp
chuyện, không sao nói hết…
Thời sau 1975, những
người bạn mới của tôi có người chơi được, có người không, như mối quan hệ riêng
tư ở bất cứ xã hội nào khác, đâu cứ là xứ này mới có người được, người không…
Có những quan hệ cả hai chục năm chứ đâu phải ít, tới bây giờ vẫn cư xử thân
tình như thế. Khi chén chú chén anh, thỉnh thoảng vẫn có khắc khẩu về ý nghĩa
cuộc chiến, nhưng ngày mai lại quên. Cái tình thân nặng hơn sự khác biệt quan
điểm. Năm tháng, tuổi đời cũng làm những xung đột quan điểm đó hẹp dần lại,
thân tình rộng hơn.
Cuộc chiến, tùy hoàn
cảnh xuất thân, được nhìn dưới nhiều góc độ khác nhau, nhưng sự thật chỉ có
một, và vòng vây chân lý đang dần dần khép lại.
Tôi có hai người bạn ở
hai bờ chiến tuyến, VTC và NNT, đã rời cõi bụi bặm này rồi. Ở dưới đó, không
chừng giờ này hai thằng đang chén thù chén tạc với nhau. Đọc bài này, chắc
chúng cười ầm lên: Chỉ vẽ chuyện! Vô nghĩa!
Cái mốc tháng tư năm 75
lúc nào cũng làm tôi ngỡ như thời gian cũ còn phảng phất đâu đây, nào ai có
biết đó là thời điểm quyết định số phận. Vậy mà đã ba mươi bảy năm trôi qua.
Già đủ kiểu rồi còn gì, đầu hói, tóc bạc, bụng phệ, da nhăn… Giờ đây bùi ngùi nhớ
lại những thằng bạn đã hôn tay Chúa, sờ chân Phật, cũng gần hai chục tên đã lên
đường chứ đâu ít. Chết đủ kiểu, chết vì chiến cuộc, vượt biên, tai nạn, chết
bệnh… Thôi yên nghỉ đi, chờ ngày hội ngộ.
Nhưng trong cõi ta bà
này, tháng tư năm nay, tự nhiên tôi muốn nâng ly rượu, hỏi những thằng bạn còn
sống: Những ngày trước Ba Mươi tháng Tư Bảy Mươi Lăm, hồi đó tụi mày ở đâu?
Vũ Thế Thành
(trích tập tùy bút “Sài
gòn, một góc ký ức và bây giờ”, tái bản 2020)
(*) Hình như lúc đó vừa
đổi tên là rạp Capitol
No comments:
Post a Comment